|
|
Tussen zwarte en witte schapen Op 3 juli 2005 waren er parlementsverkiezingen in Albaniė, die ik als waarnemer voor de Raad van Europa bijwoonde. Hieronder de aantekeningen uit mijn digitale dagboek. Donderdag 30 juni 2005 Van
Schiphol via Wenen naar Tirana. Het vliegtuig blijft anderhalf uur op Schiphol
staan omdat er iets niet in orde is met de passagierslijst. Daardoor heb ik nog
maar tien minuten om over te stappen in Wenen, wat mij net lukt, maar mijn
koffer niet. 'Die wordt vanavond met het volgende vliegtuig
naar Tirana meegestuurd' belooft de man me bij de balie. In het vliegtuig
zitten enkele officials en collega-parlementariėrs
van de Raad van Europa. Ik zit naast een in het zwart geklede, leuke
dame. We raken aan de praat. Ze gaat naar Joegoslaviė, om precies te zijn naar
Podgorica (het vroegere Titograd), vlak over de noordelijke grens van Albaniė.
Ze woont als 15 jaar in de VS. In het vliegtuig zitten nog twee zussen. Ook in
het zwart. Wonen ook in de VS. Ze zijn op weg naar de begrafenis van hun vader.
Een Albanees, die met een Joegoslavische vrouw trouwde en in Joegoslaviė ging
wonen. Ze kregen vier dochters. Drie vertrokken naar Amerika op zoek naar een
beter leven. De vader raakte zijn Albanese paspoort kwijt, kreeg geen
Joegoslavische en kon derhalve nooit zijn drie dochters bezoeken. De vrouw zou
eigenlijk wel weer voor goed terug naar Podgorica willen, naar haar familie en
vrienden, maar ze heeft twee zoontjes, geboren in Michigan, die daar niets voor
voelen. Als
we op het piepkleine vliegveld in Tirana zijn, blijkt niet alleen mijn koffier
er niet te zijn, maar ook de koffers van de drie zusters staan nog in Wenen,
terwijl ze onmiddellijk met een taxi naar hun geboortestad moeten, een rit van
zo'n vijf uur. Vervelend. Wij
worden met gezwinde spoed naar Tirana gereden. Het is erg warm, stoffig en de
snelweg is nog steeds in aanbouw, evenals de reusachtige rotonde die bij het
binnenrijden van het centrum een geweldige snelheidsbeperkend effect heeft.
Diepe kuilen dwingen de automobilisten stapvoets te rijden. 's
Avonds gaan we met zijn zessen eten in het Ottomaanse restaurant waar we het
vorige bezoek eindigde. Het eten is opnieuw voortreffelijk en de eigenaar even
innemend. Vrijdag
1 juli Vandaag
is een lange vergaderdag in een gekoeld zaaltje van hotel Rogner Europark. We
beginnen met een vergadering van onze eigen Raad van Europa-commissie, die uit
zeventien parlementariėrs bestaat. Het is een korte bijeenkomst, waarin de
collega's geļnformeerd worden over de ervaringen van de ad-hoc commissie die
een maand geleden Albaniė bezocht, waar ik ook deel van uit maakte (klik
hier voor dat verslag). Daarna komen de bestemmingen van de koppel
waarnemers aan de orde. Ik ga met een Zwitserse collega naar Gjirokastėr, dat
in het diepe zuiden van Albaniė ligt. Dat was ook mijn wens. 's
Middags wordt ons gezelschap uitgebreid met waarnemers van het Europees
Parlement en van de OVSE. Een lange rij sprekers en deskundigen voert het
woord. Zij duiden die de te verwachten problemen, zoals de kiezerslijsten, waarvan
een kleine 20% van de kiezers niet getraceerd is, het tellen van de stemmen in
de 100 telcentra, één in elk kiesdistrict. Hier moeten de stembussen van de
4700 stembureau's heengebracht worden -gemiddeld dus zo'n 47 per telcentrum.
Omdat mensen ook nog twee stemmen mogen uitbrengen -één voor het district en
één voor de landelijke lijst- wordt verwacht dat het tellen der stemmen zo'n
20 uur in beslag zullen nemen. Dat tellen wordt
dus een uitputttingsslag. Verder zijn er sprekers die over verschillende
onderwerpen informatie geven. Zoals de -politieke- positie van vrouwen
-belabberd-, die van minderheden -alleen de forse Griekse minderheid lijkt een
vuist te kunnen maken-, en de in dit soort landen altijd omstreden rol van de
media, waarbij vooral de staatsTV veel kritiek ontmoet, omdat het een instrument
is in handen van de regerende partij. s
Avonds zijn er op twee grote pleinen in Tirana bijeenkomsten van de twee grote
rivalen: de regerende Socialistische Partij (SP) en de rechtse, oppositionele
Democratische Partij (DP). Overdag worden grote poppodia opgebouwd, compleet met
videoschermen. Mijn hotel ligt aan de boulevard die beide pleinen verbindt. Het
moet worden gezegd dat de socialisten deze wedstrijd winnen. Ze trekken meer
mensen, het geluid is harder en laserstralen en vuurwerk leuken het gebeuren op.
Veel jongeren, waarvan de ouders meestal in de buurt blijken te zijn. Of er ook
nog iets aan politiek is gedaan, valt moeilijk te zeggen want het deel van de
bijeenkomst dat wij bijwonen bestaat alleen uit Albanese popmuziek, klonen van
Robbie Williams, Madonna en Enimen. Zaterdag 2 juli 2005 Op
zaterdagochtend krijgen we vertegenwoordigers van een aantal politieke partijen
te spreken, die achter elkaar staan geprogrammeerd. Zoals Gergji Leka van de
Human Right Union Party. Ik vraag hem wat er mis is met de mensenrechten en wat
zijn kritiek is op de regerende SP met wie zijn partij een coalitie vormt. Een
wat gemene vraag omdat zijn partij is opgezet als een soort stemmenvanger voor
de socialisten. Hij mompelt wat over de positie van minderheden, maar erg
overtuigend klinkt het niet. Een andere gast is Ilir Meta, voormalig premier van
Albaniė voor de SP, maar nu kopman van de afgescheiden Socialistische Beweging
voor Integratie. Zijn arm is in verband, want op campagne kreeg hij deze week
een auto-ongeluk. Zijn partij is als enige niet bij één van de twee blokken
aangesloten en dus bekritiseert hij beide kampen. Hij heeft veel kritiek op de
onvolkomenheden, zoals de vele onbekenden op kiezerslijsten, het gesjoemel met
de geboortebewijzen en de onbetrouwbaarheid van de onzichtbare inkt, waarmee
moet worden voorkomen dat mensen twee keer stemmen, maar hij vertrouwt er niet
op dat de stembureauleden daar goed op controleren. Dan
komt Professor Doctor (de kandidaten pronken graag met hun academische titels)
Sali Berisha binnen, de leider van de DP en premier in de roerige periode
1994-1998 toen het land bijna ten onder ging aan het pyramidespel en geweld. Hij
is schor van het geschreeuw waarmee hij de verkiezingsbijeenkomsten probeert op
te zwepen. Hij gaat tekeer tegen het veronderstelde gemanipuleer met
verkiezingslijsten, geboortecertificaten, districtscodes enz. Hij doet een
klemmend beroep op de internationale gemeenschap om al deze onregelmatigheden te
bekritiseren. Om half twee vertrek ik met een taxi samen met mijn Zwitserse collega Johannes Randegger naar Gjirokastėr, een rit van 250 km naar het ruige, diepe zuiden van Albaniė. We komen langs Durrės, de Costa Brava van Albaniė. Vele kilometers lang een aaneenrijging van hotels, restaurants en bars langs het strand van de Adriatische Zee, zij het dat de helft eeuwig in aanbouw lijkt, zodat het een toch wat desolate aanblik biedt.
Strandspullen en straatbeeld bij Durrės Verder
zuidwaarts is het landschap tot Fier vrij saai. Maar dat verandert spectaculair
als we de bergen in rijden, zuidoostwaarts naar Tepelenė. Een ruige rit over
een matige, kronkelende weg door een groen berglandschap. We passeren af en toe
een dorp en vele, vaak armoedige wegrestaurantjes. Kramen met fruit langs de weg,
vooral meloenen, en kleine jongens die een plastic zak omhoog houden, waarin wat
vijgen zitten. Zeker een uur lang rijden we met de geur van olie in onze neus.
Het is niet de mercedes waarin we zitten. Het is het gas dat ontsnapt door de
gebrekkige manier waarop
met enkele roestige ja-knikkers olie wordt gewonnen. We passeren het hart
van deze oliestreek Ballsh, en een half uur later het mijnstadje Memaliaj, dat
uitsluitend uit verwaarloosde flats bestaat. Dan Tepelenė, waar het
gelijknamige mineraalwater vandaan komt, dat overal in Albaniė te koop is.
Tepelenė is de historische stad van Ali Pasha, een plaatselijke zetbaas van de
Turken, die hier een enorme vesting liet bouwen, die nog steeds vanuit de hoogte
op de stad neerkijkt. Pasha zelf ligt voor eeuwig in de zo karakteriserende
halfliggende houding aan de doorgaande route naar Gjirokastėr. De bergen zijn
zwaar bebost, maar in de buurt
van Gjirokastėr worden ze steeds kaler. Precies vijf uur na vertrek uit
Tirana houden we halt voor hotel Palma, waar de twee Long Term Observers (LTO's)
ons opwachten. De Griekse Anastasia en de Engelse Peter zijn al sinds half mei
in Gjirokastėr. Als de internationale gemeenschap wordt gevraagd om
verkiezingen waar te nemen gaat een uitgebreid draaiboek in werking. LTO's
zwermen zes weken van tevoren over het land uit om kwartier te maken. Ze maken
kennis met de lokale autoriteiten en NGO's, snuiven de politieke situatie op en
bereiden de komst voor van de Short Time Observers, zoals wij. Ze regelen
plaatselijke tolken, chauffeurs, hotels enz, verdelen de stembureau's over de
waarnemers, stellen informatiepaketten voor hen enz. Er blijken 12 duo's
waarnemers te zijn in de Gjirokastėr -regio en wij zijn aangewezen voor
Gjirokastėr zelf en de omringende dorpen. Wij nemen met onze tolk Luis en chauffeur Lilia een kijkje in het oude centrum van Gjirokastėr dat verbluffend fraai op een steile helling ligt. De steile straten zijn met ruwe stenen geplaveid, waarlangs prachtige, onopgesmukte, Turkse huizen liggen, met stenen daken en ijzeren balkons. Ook hier torent een machtige vesting van Ali Pasha boven de stad uit. De vesting zou in ieder land een toeristische attractie van de eerste orde zijn, hier doet zij vooral dienst als koele flaneer- en vrijplek voor de plaatselijke jongeren. Hoewel, midden in de vesting is een openluchttheater, waar eens in de vier jaar een van de beroemdste Albanese volksmuziekfestivals wordt gehouden.
Het oude centrum en de vesting van Gjirokastėr Gjirokastėr
is ook nog om een andere reden vermaard. Het is de stad waar de bekendste
Albanese schrijver, Ismail Kadare, het grootste deel van zijn leven woonde. En,
hoewel velen dat liever vergeten, ook het geboortehuis van Enver Hoxha stond
hier, de man die veertig jaar de communistische hamer & sikkel zwaaide in
Albaniė. Het huis herbergt nu een etnografisch museum en zijn standbeeld,
uitkijkend over de bergen pal voor restaurant Fantasia, is zelfs hier
neergehaald.
Na
de sightseeing gaan we gevieren Grieks eten in een naburig, Grieks dorp. Daar
zijn er hier, zo'n 30 km van de grens meer van. Het is Grieks eten op zijn best
met de bekende salade, tzatziki, verschillende vleesschotels, uiteraard lauwe,
met oregano bestrooide patat en goed gekoelde retsina. Zondag
3 juli Om half zes gaat de mobiele wekker. Een half uur voor de opening van de stemlokalen, 7 uur, moeten we aanwezig zijn om de verrichtingen van het stembureau gade te slaan. Zo'n stembureau bestaat maar liefst uit acht leden, zorgvuldig verspreid over de diverse partijen. Ons kiesdistrict nr. 90 bestaat uit vijftig stemlokalen. We besluiten naar Lazarat te gaan. Zo op het oog een dorp van niks met drie stemlokalen, maar met een beruchte reputatie. Het zuiden van Albaniė is een bolwerk van de SP, wat zijn oorsprong heeft in de Tweede Wereldoorlog. De linkse partizanen voerde een guerrilla tegen de Duitsers, maar Lazarat was als een zwart schaap op de hand van de bezetter. Na de oorlog is het nooit meer goed gekomen tussen Lazarat en zijn wijde omgeving. Om zich te handhaven bleven de bewoners bij elkaar klitten, trokken niet weg, en trouwden in het dorp, dat nu -uiteraard- een bolwerk van de rechtse DP is. De reputatie kreeg bij de vorige parlementsverkiezingen een nieuwe impuls, omdat er een opkomst van 95% werd genoteerd, met een overweldigende meerderheid voor de DP. En daarmee werd het voor velen de icoon van de fraude die Albanese verkiezingen pleegt te teisteren. En dus zijn we om half zeven present in een stemlokaal in een schooltje, midden in het dorp. De acht leden van het stembureau beginnen net met hun voorbereidingen. De stemformulieren gaan uit het plastic, de twee doorzichtige stembussen die leeg zijn- worden verzegeld, de kiezerslijst wordt klaargelegd, evenals de flacons onzichtbare inkt die op iedere duim gespoten wordt ten teken dat de betreffende man of vrouw heeft gestemd. Zo wil men voorkomen dat mensen twee keer gaan stemmen. Daartoe moet natuurlijk dan ook iedere duim voor het inkten bekeken worden met een infrarode lamp, die de onzichtbare inkt traceert. De acht stembureauleden zijn wat zenuwachtig met ons onverwachte bezoek, maar slagen erin in een half uur alle formaliteiten te regelen. Vanaf zeven uur druppelen de eerste kiezers het kleine, kale schoollokaaltje binnen. Anders dan in Neerland moet men zich identificeren, achter de naam op de kiezerslijst wordt het nummer van het identiteitsbewijs opgeschreven en zet de gelukkige kiezer zijn handtekening, waarna de duimenprocedure plaatsvindt. Vervolgens krijgt zij twee stembiljetten uitgereikt die inmiddels door een stembureaulid van stempels is voorzien. De kiezer gaat naar uit een karton opgetrokken stemhokje, zet een van de twee toegestane symbolen - + of x - achter de naam van de kandidaat en de partij en gooit ieder formulier in een aparte stembus, die door een stembureaulid nauwlettend wordt bewaakt.
Stembussen en een stembureau Deze
stemprocedure zullen we in 19 stembureau's, die we in 12 uur tijd bezoeken, vele
malen zien. Wij kijken toe en moeten onze observaties vastleggen in een lijst
met 49 vragen. Welke partij heeft de voorzitter van het stembureau voorgedragen?
Hebben kiezers zich gewelddadig gedragen? Heeft er zich een kiezer gemeld
met een beļnkte duim?
Enzovoorts enzovoorts. Johannes en ik wisselen elkaar per stembureau af
met het invullen van de vragenlijst, waarbij Luis erg behulpzaam is, want een
aantal vragen stellen wij aan de voorzitter
van het stembureau. We bezoeken de meeste stemlokalen in Gjirokastėr,
maar ook de drie in Lazaret. Eén van deze drie doet de reputatie van het dorp
eer aan. Ver weggestopt tussen de velden is in een stenen gebouw het stemlokaal
gevestigd. In diepe fauteuils zitten de stembureauleden in een piepkleine ruimte
kiezers gade te slaan, terwijl buiten alle autos gedrapeerd zijn met
DP-vlaggen. Een nogal intimiderend scčne. In Gjirokastėr maken we en heftige
ruzie mee tussen stembureauleden en een kiezer die zij weigeren stembiljetten te
geven. Er schijn iets mis te zijn met zijn naam op de kiezerslijst. Zeker 20
minuten wordt er geschreeuwd, aan elkaar getrokken en een enkele klap
uitgedeeld, waarna de rust weer terugkeert. Om
half zeven melden we ons bij het laatste stemlokaal om het sluiten te
observeren. Dat gebeurt om 7 uur precies, waarna een groot aantal formaliteiten
plaatsvinden. De stembussen worden verzegeld en het proces-verbaal moet worden
opgemaakt. Het belangrijkste punt wat moet worden gecontroleerd is of het aantal
uitgegeven stembiljetten overeenkomt met het aantal handtekeningen op de
kiezerslijsten. Er blijkt een verschil van één biljet te zijn. Dat veroorzaakt
grote nervositeit bij de stembureauleden. Het turven gebeurt met de hand op
kleine papiertjes, waarbij de teller uit zijn hoofd optelt, want hij is
wiskundeleraar
Anderhalf uur later is de klus geklaard. In processie gaan de
stembureauleden met de twee stembussen en onder begeleiding van een
politie-agent naar buiten en stappen in een auto, op weg naar het telcentrum.
Wij rijden achter hen aan. Bij de sporthal waar het tellen gebeurt, is de chaos
compleet. Honderden stembureauleden drommen met hun stembussen en
politie-agenten samen voor de deuren, die nog gesloten zijn. De gevreesde chaos
blijkt al vóór het tellen te beginnen. Maar ons werk zit er op. Andere
waarnemers zullen het tellen der stemmen observeren. Ik bel het secretariaat van
de Raad van Europa in Tirana om onze ervaringen door te geven. Tezamen met de
ervaringen van alle andere teams vormen zij de grondstof voor een persverklaring
die morgen zal worden opgesteld tijdens een vergadering, waar wij niet bij
kunnen zijn, want Tirana is te ver weg. Ik vertel hen dat wij een groot aantal kleine
onregelmatigheden hebben geconstateerd. Zo werd er heel vaak geen inkt op de
duimen gespoten, noch werd er gecontroleerd. Een aantal malen troffen wij
dezelfde handtekeningen aan op de kiezerslijst: trouwhartig verklaarde de
voorzitter van het stembureau dat een vader ook maar voor zijn vier dochters had
gestemd. Sommige kiezers vonden hun naam niet op de kiezerslijst terug en
mochten niet stemmen. Een enkele maal was de sfeer rond en in een stemlokaal ook
intimiderend. Maar dit alles wees niet op een georganiseerde, grootschalige
fraude om de verkiezingsuitslag te manipuleren. We eten weer Grieks. Om 11 uur
ben ik terug in mijn hotel. In het radioprogramma Met het oog op morgen
vertel ik via de onvolprezen mobiele telefoon de sluimerende luisteraars wat er
die dag zoal is voorgevallen en duid ik de politieke situatie in Albaniė. Maandag 4 juli 2005 Om
7 uur vertrekken we uit Gjirokastėr. Zowel Johannes als ik vliegen vanmiddag
terug naar huis, waardoor we de persconferentie in Tirana moeten missen (zie
hieronder). De
terugrit is even enerverend als de heenreis. Rond 12 uur zijn we op het
vliegveld, waarna het gebruikelijke wachten begint. Competitive Albanian elections weakened by insufficient political will and system open to abuse
TIRANA,
These
are the preliminary conclusions of the International
Election Observation Mission (IEOM) for the parliamentary elections in Overcrowding,
delays and uncertainty regarding identification of voters gave an impression of
disorganization, but so far few allegations of serious irregularies have been
substantiated, said Jųrgen Grunnet, Head of the Election Observation Mission
of the OSCE's Office for Democratic Institutions and Human Rights (ODIHR). Doris
Pack, MP, who headed the delegation from the European Parliament, said: The
election system remains open to abuse. Intentionally inaccurate voter lists have
left voters disillusioned.
Ambassador
Andreas Nothelle, who co-ordinated the OSCE Parliamentary Assemblys
Delegation, said: The Albanian voters and the local voting comissions were
obviously dedicated to making use of their rights and having free and fair
elections. With that they showed more democratic maturity than some of their
political leaders, who should understand that reciprocal allegations aimed at
influencing international observers create distrust, detrimental to the
development of a democratic society. Election
day was generally peaceful but a few violent incidents, one fatal, cast a shadow
over the process. The
conduct of the poll showed only limited progress over previous elections. In
many cases observers noted incorrect procedures, particularly with regard to the
use of ink to prevent multiple voting, the secrecy of the vote and the checking
of voters identities. While some voters were turned away from polling
stations because their names did not appear on voter lists, this affected
relatively few voters. A few polling stations could not open on time since they
did not receive voter lists. The
OSCE/ODIHR will remain in Albania to continue the observation until the
completion of the election process, vote count and hearing and ruling on
complaints.
|