Verkenner in Albanië

Voor de eerste keer ben ik eind mei/begin juni 2005 voor de Raad van Europa naar Albanië gereisd als lid van de vier leden tellende 'pre-election mission' van de 'ad hoc committee to observe the parliamentary elections in Albania'. Op 3 juli zijn er parlementsverkiezingen. De Raad van Europa zal dan veertig waarnemers sturen die samen met enkele honderden andere international waarnemers deze verkiezingen kritisch zullen volgen. Wij zijn als verkenners vooruit gestuurd om de voorbereidingen van de verkiezingen te bekijken.

Zondag 29 mei 2005

Via Budapest vlieg ik naar Tirana, waar ik word opgewacht door de secretaris van de Albanese delegatie bij de Raad van Europa. In een geblindeerde auto zoef ik over een hobbelige weg naar de hoofdstad die in een zonnige zondagsrust is ondergedompeld. Inchecken in het hotel en meteen de stad in. Tirana heeft weinig stedenschoon, maar bestaat in het centrum uit veel laagbouw, brede met bomen omzoomde boulevards en parken. Mijn hotel ligt mooi centraal, tussen de pompeuze, neoklassieke overheidsgebouwen en vlak bij het centrale stadsplein, het Sheshi Skënderbej. Ik loop naar het plein en passer de witte protserige pyramide, gebouwd in de jaren '80 als een museum over het leven van de communistische dictator Enver Hoxha, en nu een cultureel centrum.

Pyramide  en Sheshi Skënderbej

Aan het Skënderbeg-plein liggen de meeste bezienswaardigheden: de 18de-eeuwse Et'hem Bey-moskee, die de alles verwoestende beeldenstorm van Hoxha heeft overleefd, het foeilelijke operagebouw en het nationale historisch museum met een sociaal-realistisch mozaïek op de gevel. In het museum, ik ben een van de vijf bezoekers op deze zondagmiddag, is een vrij voorspelbare collectie van voorwerpen van Griekse en Romeinse opgravingen. Ook uit de Byzantijnse en Ottomaanse tijd is weinig bijzonders bewaard gebleven. Interessanter wordt het rond 1900 als de onafhankelijkheidsstrijd tot bloei komt. Veel portretten van onverschrokken, besnorde vrijheidsstrijders, afgewisseld met opruiende pamfletten, geweren, een pijp of een hoofddeksel. Tot hier dateert de collectie nog uit de Communistische periode, zo wordt er nog gesproken blijkens de spaarzame Engelse bijschriften over de 'first bourgeois government’. Maar vanaf 1930 is de expositie drastisch onder handen genomen. De Italiaanse inval door Mussolini, gevolgd dor de Duitse bezetting en het verzet hiertegen wordt rijkelijk geïllustreerd, maar met een bescheiden rol van de communisten. De communistische periode wordt uitsluitend gezien als een periode van terreur met een ode aan de vele slachtoffers die op het altaar van het atheïstische stalinisme van Hoxha zijn geofferd. De bevrijding van dit bewind, nog maar zo kort geleden, wordt getoond met foto's van massa's blijde mensen op het plein voor het museum,  die in februari 1991 het 10 meter hoge beeld van Hoxha van zijn sokkel trokken. Gelukkig kan ik in de stoffige museumwinkel nog een in vale kleuren gedrukt fotoboek van Tirana uit de communistische periode bemachtigen met plaatjes van blij marcherende arbeiders, het Lenin-Stalin museum en het goudkleurige beeld van Hoxha.

Maandag 31 mei 2005

Om 8 uur een ontbijtvergadering met ons groepje. Collega's uit Polen, Turkije en Denemarken, keurig verdeeld over de verschillende politieke groepen die de Parlementaire Assemblee van de Raad van Europa kent. Met de Poolse collega -Jerzy Smorawinsky - zal ik de komende jaren veel in Albanië zijn. Ik ben namelijk benoemd tot co-rapporteur van Albanië, hij is dat al een jaar of zeven. Albanië voldoet namelijk nog niet aan de -terecht strenge- criteria  van de Raad van Europa op het gebied van democratie, mensenrechten en rechtstaat. Vandaar dat het land, evenals andere Oost-Europese landen, zoals Rusland, Georgië, Armenië, maar ook Servië en Montenegro, in een monitoring procedure zitten. Jerzy en ik zullen regelmatig naar Albanië afreizen om informatie te verzamelen en verslag uit te brengen. Ook aanwezig op het lommerrijke terras van hotel Europapark zijn twee ervaren ambtenaren van de Raad van Europa, een Rus (Vladimir Dronov) en een Nederlander, Bas Klein, die ik al eerder bij een waarnemermissie in de Palestijnse gebieden heb ontmoet. Prima vent, doet in verte denken aan de onlangs afgeserveerde Amsterdamse VVD-wethouder Frits Huffnagel, maar heeft beduidend meer inhoudelijke bagage dan deze patatliberaal.

We nemen het programma van vandaag door. Een serie informatieve ontmoetingen met mensen die ons iets kunnen vertellen over de voorbereidingen van de verkiezingen. We beginnen met de vertegenwoordiger van de Raad van Europa in Albanië. Hij vertelt dat 52 partijen zich hebben ingeschreven voor de verkiezingen, waarvan verreweg de meeste geen zetel zullen halen, maar wel subsidiegeld voor de campagne kunnen innen. De polarisatie tussen de twee grote partijen, de regerende Socialistische Partij (SP) en de oppositionele Democratische Partij (DP) is nog steeds enorm. In vorige campagnes gooiden zij uitsluitend met modder naar elkaar en een inhoudelijk debat was onmogelijk. Vandaar dat mede op aandrang van de Albanese president en internationale waarnemers een ‘goed gedrag code’ tussen de partijen is overeengekomen. Daarna ontvangen we vier parlementariërs die lid zijn van de Albanese delegatie in de Raad van Europa. Ze hebben de gedragscode nog niet verinnerlijkt, want de twee dames en twee heren zitten elkaar voortdurend in de haren. Een stortvloed van voorbeelden wordt over onze hoofden uitgestort, waaruit blijkt dat de andere partij met kiezerslijsten knoeit, de politie omkoopt, de grenzen van kiesdistricten manipuleert, met subsidiegelden sjoemelt, te veel aandacht in de media krijgt, ambtenaren voor zich laat werken enzovoorts enzovoorts. De toon is gezet en in de gesprekken die volgen zullen sommige zaken steeds terug komen. Zoals het gebrek aan transparantie van de partijfinanciën. Zoals de onduidelijke situatie met de kiezerslijsten, waarop zo'n 100.000 mensen twee keer staan vermeld. En  de 800.000 Albanezen die in het buitenland wonen en niet kunnen stemmen maar een prachtig reservoir voor misbruik vormen. Zoals de nieuwe regel dat de stembussen van de 4600 stembureaus na sluiting van de verkiezingen naar de telcentra moeten worden gebracht, waarvan elk van de 100 districten er één heeft. Dat moet gebeuren in één auto, waarin  de verzegelde stembus wordt begeleid door de leden van het stembureau en een politieman.

De ad-hoc commissie in gesprek en regeringsgebouwen in het centrum

We bespreken deze kwesties -en vele andere- met de parlementscommissie die belast is met de implementatie van de nieuwe kieswet, met de kiesraad en met de chef van de ODHIR/EOM missie, die de komst van 400 internationale verkiezingswaarnemers voorbereidt. Allen dragen vanuit de eigen invalshoek bij aan het beeld dat de Albanese autoriteiten onder internationale druk de verkiezingen beter dan ooit proberen voor te bereiden, maar dat het onderlinge wantrouwen tussen de politieke partijen zo groot is dat het ergste moet worden gevreesd voor de verkiezingen die vrij en eerlijk moeten verlopen.

Het avondmaal nuttigen wij in een klein, traditioneel restaurant dat terecht in Tirana bekend staat om de Tave me qoufte: pittig gekruid gehakt uit een klei-oven.

Dinsdag 31 mei 2005

Vandaag beginnen we met een bijeenkomst van vertegenwoordiger van de politieke partijen. Vier partijen zijn vertegenwoordigd, die een stevig potje beginnen te klagen over de malversaties van de regerende SP, die wijselijk niet aanwezig is. Maar dat wordt vandaag ruimschoots gecompenseerd door drie achtereenvolgende gesprekken met de SP-ministers van justitie, binnenlandse zaken en openbare orde. We stellen alle kritiekpunten aan de orde en krijgen omslachtig antwoord, waarbij de ministers af en toe uit hun rol vallen en een sneer aan de oppositie uitdelen. Zo beklaagt de ene minister zich er over dat twee leden van de kiesraad zich uitgebreid met de oppositieleider voor de TV-camera's vertonen, terwijl de ander omstandig betoogt dat de oppositie faliekant tegen het inzetten van speciale troepen was om de stembustransporten te beschermen aangezien het aantal politieagenten ontoereikend is. Het bezoek aan de president van Albanië, Alfred Moisiu, was  apart. We werden ontvangen in een forse, kale zaal, maatje gymnastieklokaal, met houten lambrizering en zachtgeel geschilderde muren. De voormalige generaal uit de communistische periode zat met zijn gevolg van vijf mensen in forse, rijk besneden houten fauteuils met bloemige stoffering. Naast hem zat zijn tolk, een jongere uitgave van Poetin.  Na de fotosessie van zo'n twintig fotografen en cameramensen kwam het gebruikelijke vraag- en antwoordspel, waarbij hij frank en vrij antwoordde en echt de indruk wekte boven de partijen te staan en een fatsoenlijke campagne te willen met een eerlijke procedure. Heel anders verliep het gesprek daarna met de premier, Fatos Nano, tevens de partijleider van de SP, die op elke kritische vraag met een kwinkslag antwoordde en duidelijk liet merken, ondanks zijn constant gelach, weinig ingenomen te zijn met de buitenlandse aandacht voor zijn verkiezingen. Ook duidelijk was dat hij wel zin had in een felle campagne, waarbij de gedragscode, die de president in het gesprek ervoor van groot belang achtte, het kind van de rekening wordt.

Alle kiezerslijsten in dozen  en een kubus oproep om te gaan stemmen

Daarna spraken we met Jennifer Blutz, een sprankelende Amerikaanse, hoofd van de Albanese afdeling van het National Democratic Institute, een organisatie van oorsprong van de Amerikaanse Democratische Partij, die democratische ontwikkelingen overal stimuleert, maar dan op een vreedzame manier. Ook zij wees op de talrijke gevaren die het verkiezingsproces bedreigen. Het NDI traint politici en anderen in goed democratisch gedrag en werkt aan bewustwording onder de bevolking. Ze doet ook -als een van de weinige, zo niet de enige- onderzoek naar wat de Albanezen zelf vinden - de politici die wij spraken lijken daar in het geheel niet in geïnteresseerd. Uit dat onderzoekt blijkt bijv. dat een ruime meerderheid de verkiezingsprocedure niet vertrouwt en dat een nog hoger percentage de rechters en politici verantwoordelijk houden voor de forse corruptie die in alle geledingen van de Albanese maatschappij voortwoekert.

Daarna in de goed gekoelde, zwarte mvp op naar de Nederlandse Ambassade, dat tegenover restaurant Amsterdam is gelegen. De ambassadeur en zijn chef de poste ontvingen ons op de manier waarop Nederlandse diplomaten veelal bekend staan. Glaasje jus, snel ter zake, open en kritisch. Ook zij lieten er weinig twijfel over bestaan dat de Albanezen moeilijk tot een democratische grondhouding zijn te bewegen, maar benadrukten dat de democratie nog maar van recente datum is, dat het land de laatste jaren een snelle ontwikkeling doormaakt en dat de sterk onder de bevolking levende wil om deel van de EU uit te maken uiteindelijk ook een gunstige werking op de Albanese politiek zal hebben.

Gaar van alle gesprekken gaan we terug naar ons hotel voor een uiterst informele receptie met de ambassadeurs van Polen, Denemarken en Turkije, de landen waar mijn collega-parlementariërs uit deze missie vandaan komen. Het is een genoeglijk samenzijn met wijn, hapjes en een aaneenrijging van diplomatieke anekdotes, die vervliegen in de zachte lentenacht.

Woensdag 1 juni 2005

Vandaag stemt Nederland over de Europese grondwet, maar daar houdt geen Albanees zich mee bezig. We gaan vandaag een kijkje nemen in Elbasani, een stad 55 km ten zuidoosten van Tirana. Om daar te komen moeten we door het Krraba-gebergte, waarvan de pas op 2000 meter hoogte ligt. Het is een ruige rit over een smalle, kronkelende weg met steile hellingen en fraaie vergezichten. We passeren slaperige dorpjes, ezel en paard doen als vervoermiddel dienst en het land wordt met de hand bewerkt. Als we de bergen uitkomen ligt in een laagvlakte een enorm industriecomplex. In 1974 werd hier de Albanese staalindustrie gevestigd met de eretitel: Het Staal van de Partij. Achtduizend mensen vonden er werk. Nu rookt er hier en daar nog een schoorsteen, maar het merendeel van de gebouwen ligt er verlaten bij.

Krraba gebergte                                                    Elbasani

In Elbasani gaan we een kijkje nemen bij de verschillende 'spelers' op het verkiezingsveld. We beginnen in het sjofele stadhuis, waar we in de raadszaal spreken met de man die verantwoordelijk is voor de samenstelling en training van de leden van het stembureau. Dat gaat goed, zo wordt ons verzekerd, want Elbasani is ook een universiteitsstad en de stembureauleden zijn ontwikkelde mensen. Daarna gaan we naar de districtsverkiezingscommissie. Albanië is verdeeld in 100 kiesdistricten, die elk een afgevaardigde voor het parlement kiezen. Het stemmen gaat in één ronde: wie de meeste stemmen haalt is gekozen. Elbasani bestaat uit drie stemdistricten, die nu alle drie in handen zijn van de regerende Socialistische Partij. Het stadsbestuur daarentegen wordt gedomineerd door de Democratische Partij. De commissie die we bezoeken gaat over district nr 53. Het is een politiek evenwichtig samengesteld gezelschap dat verantwoordelijk is voor het registreren van de kandidaten, het uitzoeken en inrichten van de ca 45 stembureaus en -heel belangrijk- het ordelijk tellen van de stemmen, want dat gebeurt op één plek in het kiesdistrict. Wij voorzien chaotische taferelen als op de verkiezingsavond uit 45 stembureaus met elk 8 stembureauleden de stembussen worden gebracht eer met de hand geteld gaat worden. Dat gebeurt dan in vijf ploegen die ongeveer anderhalf uur doen over een stembureau, dus dat alles gaat bij elkaar zo'n 13 uur duren! De commissie denkt er wat luchtiger over en ziet weinig problemen. Vervolgens bezoeken we het kantoor van de socialistische kandidaat uit kiesdistrict 53, Taulant Dedja, die zijn zetelt verdedigt. Zijn kantoor ligt in een woonwijk met grauwe flats en is behangen met affiches waarop hij een kind in zijn armen heeft, is bevolkt met aanhangers. We krijgen een CD in onze handen gedrukt, die Dedja heft vol gezongen met de plaatselijke André Hazes, beiden getooid in de kleuren van de lokale voetbalclub. We praten met zijn campagneleidster, in het dagelijks leven arts, en met de man die verantwoordelijk is voor de juistheid van de kiezerslijsten. Als ik opmerk dat het wat vreemd is dat zo'n onpartijdige functionaris aanschuift in het kantoor van één der kandidaten wordt dat weggewuifd. Maar daarna bezoeken we toch ook maar het kantoor van de Democratische kandidaat Omer Stringa, dat in een winkelstraat ligt. Hier is net een persconferentie aan de gang. Stringa zegt dat Bill Clinton zijn grote voorbeeld is: qua uiterlijk is er inderdaad enige gelijkenis... Hij is professor aan de economische faculteit, dus het bekende 'it's the economy, stupid' is wellicht ook zijn lijfspreuk. Een journalist vraagt wat wij denken van de vele beschuldigingen aan het adres van de politieke partijen, vooral de SP, dat er enorm wordt geknoeid met geld. Het is een onderwerp dat in elk gesprek aan de orde komt. Ik antwoord dat hij die vraag beter aan Stringa kan stellen met daaraan gekoppeld de vraag of hij, indien gekozen, een wet wil indienen die volledige openheid van partijfinanciën vereist. Stringa kan natuurlijk alleen maar hier ja op antwoorden.

Kantoor Dedja  en kantoor Stringa

Daarna wordt ons een uitgebreide lunch aangeboden in een met verkiezingsaffiches volgehangen restaurant. De eigenaar is kandidaat voor een coalitiepartij van de SP voor één van de 40 zetels die over heel Albanië proportioneel wordt gekozen. Er wordt gesproken en getoast, terwijl de lokale specialiteiten voorbij schuiven zoals een smeuïg mengsel van ei, yoghurt en lamsvlees.

We moeten terug naar Tirana, maar zijn ver over ons tijdschema heen. De chauffeur, die al 35 jaar rijdt voor het Albanese parlement, is echter niet van gisteren en scheurt over de bergweg naar de hoofdstad. Na de woeste rit stappen we gebroken uit de inmiddels niet meer zo nieuwe mvp en worden opgewacht door drie onkreukbaar geachte heren van het Constitutioneel Hof. Het is een kort onderhoud, want de enige verkiezingsactiviteit van het Hof is het onderzoek der geloofsbrieven van de gekozen kandidaten.

We gaan even terug naar het hotel om de belangrijkste punten voor de persverklaring op te stellen, die Bas Klein vervolgens gaat uitwerken.  Daarna wacht ons opnieuw de centrale Kiesraad. We confronteren hen met alle tekortkomingen en kritiekpunten die we de afgelopen drie dagen hebben genoteerd. De fraudegevoelige kiezerslijsten , het gesjoemel met geld door partijen, het gevaar van een smerige campagne, de partijdige media, de te verwachte chaos bij het stemmen tellen enzovoorts. De voorzitter antwoordt uitgebreid en geduldig. Op 3 juli zal blijken hoe het uitpakt, en dan spreken we elkaar weer.

Het is inmiddels half zes. De persconferentie kan beginnen. Zo'n 25 journalisten en cameramensen nemen plaats en Jerzy Smorawinsky, de leider van onze delegatie, licht de inmiddels gereedgekomen persverklaring toe (zie hieronder). Er zijn nauwelijks vragen van de pers.

's Avonds ga ik met Bas, Vladimir en mijn Deense college Morten eten in een Ottomaans restaurant, Efendi, dat wordt aanbevolen door mijn reisgids. Het is even zoeken, maar eenmaal binnen worden we gastvrij onthaald met met een menukaart die de geschiedenis van elk gerecht beschrijft, maar in het ongewisse laat wat er inzit. De kok-eigenaar komt erbij en vertelt ons op innemende wijze over zijn gerechten. We leggen ons culinaire lot in zijn handen en krijgen een keur van fijnzinnig smakende, kleurig opgemaakte gerechten voorgeschoteld, die mij nog lang zullen heugen. In ieder geval tot begin juli, dan kom ik terug voor de verkiezingen, en voor dit restaurant.

Persverklaring:

Coming parliamentary elections are a window of opportunity for Albania, says PACE delegation

Strasbourg , 02.06.2005 – “The main conditions are in place for democratic elections in Albania . However the truly democratic conduct of elections – in line with commitments Albania subscribed to when it joined the Council of Europe – depends now on the political will of the authorities and parties participating in these elections. The election commissions and party leadership bear a special responsibility to ensure that their members act not

only according to the letter, but also according to the sprit of the law.” These were the

main conclusions of the four-member(*) pre-election mission of the Parliamentary

Assembly of the Council of Europe (PACE) that visited Albania from 30 May to 1 June to assess the preparations and political climate in the run-up to the parliamentary elections scheduled for 3 July 2005.

While satisfied with the general conditions, the delegation said some main areas of

concern remained that need to be urgently addressed in order to ensure genuinely democratic elections:

Despite the enormous progress achieved with the compilation of voters’ lists, for which the authorities should be hailed, the lists are still far from being perfect and will have a large number of omissions or incomplete data that could potentially disenfranchise a considerable part of the Albania n electorate. The authorities should ensure a fast-track mechanism at the relevant courts to ensure that voters can easily make corrections to their data on the voters’ lists well in time before the elections take place.

Voter awareness is very low in Albania, which is problematic, especially considering the stil incomplete state of the voters’ lists. The CEC should urgently start a voter education campaign that will also exhort voters to check their personal information on the voters’ lists.

The logistical and practical arrangements necessary for the centralised vote count

are daunting and could potentially have a negative impact on the overall conduct of done to ensure that all votes are correctly counted within the time limits set out in the election law.

·           The political discourse of the parties competing in these elections is still very much antagonistic and fails to address the issues necessary for voters to make an

       informed choice on election day.

·           Financial disclosure and transparency of campaign finances are still lacking and, in addition to being a point of contention between the political parties, this undermines

     the trust of voters in the fairness of the electoral system.