|
|
Zalm is de weg kwijt Financiële
Beschouwingen, Miljoenennota 2004 11
november 2003 Minister
Zalm is de constante factor in deze kabinetten, die sociaal-economisch gezien niet zo’n verschillend beleid
voeren. Leg bijv. de miljoenennota 2000 en 2004 (zijn negende) naast elkaar en
je ziet dezelfde mantra: staatsschuldreductie, vergrijzing, verhogen
arbeidsparticipatie, het 3%-gebod van het stabiliteitspact. Een opmerkelijk
verschil: lastenverlichting was onder Paars het populaire gezelschap. Dertig
miljard is er ongericht teruggesluisd naar bedrijfsleven en particulieren,
waarbij de inkomensverschillen drastisch toenamen. De collectieve sector raakte
onderkoeld en de markt oververhit (het aantal grootverdieners nam toe als
lemmingen, overconsumptie, aandelengekte, huizenhypotheekhype). Stelselmatig
tegen gewaarschuwd door GroenLinks: stop die lastenverlichting carrousel, steek
dat –structurele!- geld in versterking van de sociale en ecologische
infrastructuur. Joop
Wijn, financieel woordvoerder van de oppositionele CDA-fractie in de Tweede
Kamer zei het in 2001 zo: ‘Tegelijkertijd werd, zoals ik zojuist heb
geschetst, steeds meer duidelijk Hebben
deze minister –en zijn staatssecretaris- enig reflectief vermogen? Vinden zij
nu hetzelfde terwijl ze toen zo van mening verschilden? Kunnen zij inzien dat
met het inkrimpen van de belastingcapaciteit, want dat is op grote schaal
gebeurd, nu een erfenis wordt neergelegd die je kunt opvangen met bezuinigen
(Zalm), maar natuurlijk ook met lastenverzwaring (Wijn)? Neo-conservatieve
stokpaardjes Nu
zit dit kabinet met een –overigens conjuncturele- dip in het economische tij.
In plaats van die ongebreidelde lastenverlaging van paars terug te draaien
presenteert dit kabinet een onaanvaardbaar bezuinigingspakket (WW, WAO,
Bijstand, gezondheidszorg, onderwijs, natuur, openbaar vervoer) van 10,9 miljard
euro in 2004. Moet oplopen naar 15 miljard in 2007 waarvan meer dan 8 miljard
moet worden opgehoest door ambtenaren en uitkeringsgerechtigden. Een
luchtkasteel. De economische groei wordt geremd door dit beleid, de werkloosheid
stijgt en het effect op het milieu zal negatief zijn. Over
de economische noodzaak van deze bezuinigingen wordt in economenland
verschillend gedacht. Velen steken de draak met dit pro-cyclische beleid, dat de
economische recessie alleen maar zal verscherpen, de bestedingen zal doen
teruglopen en de werkloosheid zal doen groeien, zoals ook de CPB-cijfers laten
zien. Over
CPB-cijfers gesproken: dan de tegenbegroting van GroenLinks! * een
eerlijk inkomensbeleid waarbij de lage inkomens worden ontzien en vermogende
burgers een lastverzwaring krijgen * een
concreet ingevuld, duurzaam natuur- en milieu beleid * versterking
van internationale samenwerking en armoedebestrijding * en
dat alles gebaseerd op een reëel trendmatig begrotingsbeleid, zo reëel dat
de beoordeling van het CPB gunstiger uitvalt voor het GroenLinks-alternatief
dan voor de kabinetsplannen: 60.000 meer banen, reëele herverdeling van
inkomens, bestedingsimpuls, hogere groei, toename BBP, maar ook verlaging CO2-uitstoot. Scherp
was de analyse van oud-CDA-minister Bert de Vries in het NRC die Zalm er van
beschuldigde fout op fout te stapelen. De kwaal van nu (een op hol geslagen
markteconomie) is totaal anders dan die van begin jaren ’80 (een op hol
geslagen collectieve sector) en toch grijpt dokter Zalm naar hetzelfde recept. De
Vries schrijft wat GroenLinks in de Paarse jaren van overspoed steeds heeft
gesteld: ‘De hoge structurele uitgaven hadden ook gefinancierd kunnen worden
uit de klotsende extra belastingopbrengsten wegens de meevallende economische
groei’. ‘In plaats daarvan werden de meevallers gebruikt voor structurele
lastenverlichting. Zo werd de ene fout op de andere gestapeld’. De conjuncturele dip wordt door dit kabinet
ideologisch aangegrepen om neo-conservatieve stokpaardjes te berijden. Onder de
valse vlag van ‘meedoen, meer werk, minder regels’ wordt de collectief
vormgegeven verzorgingsamenleving vervangen door een private
verzekeringsmaatschappij. De VVD-agenda zet de toon in dit kabinet: een zo
minimaal mogelijk basispakket, daarboven op moet ieder maar bijverzekeren, eigen
bijdragen, inkrimping van sociale zekerheid en ontkoppeling. Wanneer wordt de
afschaffing van het minimumloon weer door de VVD als joker ingezet? Toch
is deze minister niet gekke Gerrit. Zoals in de Paarse periode
de Zalmnorm in combinatie met het behoedzame groeiscenario de miljarden
meevallers produceerde, zo zullen de huidige sombere prognoses leiden tot
meevallers, als de conjuncturele dip over zal gaan in groei (zoals bijv. het
IMF-verwacht). Zo tegen de verkiezingen van 2007 zullen de meevallers opduiken.
Wel in een schraler sociaal klimaat, met veel werklozen en een grotere
inkomensongelijkheid. Sociaal
Akkoord Wat tegen de oppositie in de Tweede Kamer vierkant
werd geblokt, is ‘weggegeven’ in de onderhandelingen over het sociaal
akkoord met werkgevers en werknemers: hoe robuust is dit kabinet eigenlijk?
Wat in de Algemene Beschouwingen in de Tweede Kamer werd neergezet als
absoluut noodzakelijk hervormingen om de arbeidparticipatiegraad te verhogen en
het gebruik van de WAO te verminderen, is in het overleg met de bonden
en werkgevers ingeslikt. Bankdirecteur Wellink is bezorgd over de
ruggengraat van het kabinet. Discussie en besluitvorming over bezuinigingen
inzake VUT en pre-pensioen zijn verdaagd naar 2005/2006, koppeling tussen lonen
en uitkeringen geheel hersteld (hoewel lonen op de nullijn worden gezet),
partnertoets WAO-uitkering kom te vervallen, ontslagvergoeding wordt niet gekort
op WW en de WAO gaat in 2007 omhoog voor de 100% WAO’ers.Een pakket dat zo’n
800 miljoen op jaarbasis gaat kosten en het EMU-saldo met 0,1/0,2% doet
verslechteren. Zo zie je maar weer dat ook dit kabinet niet alleen uit preciezen
bestaat. Wat
de oppositie niet lukte –een deuk(je) te slaan in de miljoenennota- , lukt wel
de sociale partners. Zo zie je maar weer dat het primaat van de politiek
betrekkelijk is. Overigens
zal de sociale vrede niet met dit sociaal akkoord gesloten zijn. Dat kan ook
niet als je andere regeringsplannen bekijkt, zoals de plannen om de huren met
ruim 3% te laten stijgen. Dit leidt, in combinatie met de bezuinigingen op de
huursubsidie, tot een woonlastenstijging van 25 tot dertig euro per maand voor
de huurder. Een lastenverzwaring die niet in de koopkrachtplaatjes van Zalm zit.
Daardoor wordt deze lastenverzwaring niet gecompenseerd. Dat komt extra hard aan
bij de huurders met een laag inkomen. Stabiliteits-
en groeipact Het EU-stabiliteitspact staat ter discussie. Dit
kabinet werpt zich onder leiding van de onverschrokken Zalm op tot de ware
hoeder van dit pact. Tot de laatste strohalm –als het moet. Duitsland en
Frankrijk worden de les gelezen. Afspraak is afspraak. Toch is het de vraag of
dit pact eeuwigheidswaarde moet hebben. Die 3% is maar een cijfer. Het had net
zo goed 2 of 8 kunnen zijn. Schrijft Verbon, hoogleraar te Tilburg, in ESB.
Zeggen de adviseurs van Balkenende en Verhofstad: Bovenberg en De Grauwe. Vooral
De Grauwe pakt in De Groene Amsterdammer van 1 november uit tegen de starre
houding van Zalm. (‘Politici hebben een psychologisch klimaat gecreëerd
waarbij in Europa mensen zijn gaan geloven dat er iets vreselijks gebeurt als we
die drie procent overstijgen. Dat is toch onvoorstelbaar!.’)
Als disciplinerende overgangsmaatregel naar de EMU ongetwijfeld nuttig.
Er kunnen omstandigheden zijn dat landen zich genoodzaakte zien er van af te
wijken. Dat inzicht wint terrein in de EU zo blijkt uit de jongste Raad van
Ministers. De politici winnen het van de boekhouders. Ook in Europa is deze minister de weg kwijt. Hij heeft geen idee meer hoe de Europese Unie het best kan worden ingericht. Hij moppert in een spreekbeurt in Brussel op 3 november over de slappe Europese Commissie die Frankrijk en Duitsland niet tot de orde roepen. Hij vindt de grondwet te onbelangrijk om er een referendum aan te wijden. Dat had beter over de invoering van de Euro gehouden kunnen worden, maar toen dat aan de orde was, 2 jaar geleden, gaf hij niet thuis. Hij voedt de Euro-sceptici in de VVD, maar roept tegelijkertijd zijn partijgenoten op niet tegen de uitbreiding van de EU te stemmen. In de informele EcoFin-raad geeft hij zijn steun aan voorstellen die het budgetrecht en medebeslissingsrecht van de Europees Parlement onderuit halen, wat lijnrecht in strijd is met de opvatting van de regering waar hij vice-premier van is. Ik
nodig de minister dan ook uit helderheid te scheppen: steunt hij de lijn van de
regering, zoals verwoord in een brief aan de Tweede Kamer: ‘Ook
de positie van het Europees Parlement heeft aan kracht gewonnen, onder meer
doordat het Europees Parlement volledig budgetrecht heeft gekregen en het recht
van medewetgeving (‘codecisie’) aanzienlijk is uitgebreid. Dat is goed en
doet recht aan de doelstelling van de Conventie de Unie democratischer te
maken.’ (29213, nr 1, blz 8). Ziet hij als groot strateeg niet in dat het
verstandig is om na te denken over een conjunctuurgevoeliger stabiliteitspact? Staatsschuld Wat
mij echter het meest irriteert aan het immer voortdurende geklets over de
staatsschuld (moet omlaag, vergrijzing, kinderen opzadelen met het gat in onze
hand) is het verschil met de praktijk. In 1994 bedroeg deze 167 miljard euro;
daarna is deze –onder 10 jaar Zalm- op welgeteld één jaar na (2000) elk jaar
gestegen tot 215 miljard in 2004. En de rentelasten dus idem dito. Vergrijzing,
ouderen langer werken Bizar stuk in Miljoenennota over vergelijking met
VS, waar de arbeidsproductiviteit niet hoger is maar wel het aantal uren dat een
werknemers gemiddeld werkt. Moet de Amerikaanse rat-race het voorbeeld zijn voor
Nederland? Geldt dat dan ook voor de enorme inkomensverschillen, de
werkloosheid, de misdaadcijfers, de verpauperde steden, de kansloze
onderklasse, de sociale voorzieningen, de klassen-gezondheidszorg, het
kiesstelsel? Arbeidsdeelname
in uren mag niet het probleem zijn: deeltijd groot goed, evenals ATV, vakantie
e.d. Arbeidsproductiviteit
neemt ook toe door innovatie, kenniseconomie.Het kabinet zegt deze te willen
stimuleren, maar hier worden wel de hogere inkomens verdient. Paarse
belastingplan / inkomensverschillen Staat
Zalm eigenlijk nog steeds achter de grondslagen van dit belastingplan, zoals de
individualisering? Staatssecretaris
Wijn lijkt in zijn eerste publieke redevoering al meteen de bijl te leggen aan
die wortel. Als je de kranten moet geloven. VVD en D66 vielen onmiddellijk over
hem heen. Niet helemaal terecht. Allereerst is het belastingsysteem natuurlijk
niet consequent geïndividualiseerd. Niet-werkende partners kunnen de
heffingskorting claimen, zijn gratis meeverzekerd voor AWBZ, AOW en ANW en
–indien de kostwinnaar onder de ziekenfondsgrens zit- het ziekenfonds. Dan is
er nog de inkomensonafhankelijke kinderbijslag. Dat weet de staatssecretaris
toch ook allemaal? Net zoals hij toch ook weet dat eenpersoonshuishoudens
relatief voor van alles en nog wat meer betalen dan meerpersoonshuishoudens? Het
probleem is niet de ongelijke inkomensverdeling tussen alleenstaanden en
meerpersoonshuishoudens, maar tussen de hoge en lagere inkomens. Maar zijn zorg voor de inkomenspositie van veel huishoudens deelt GroenLinks. Natuurlijk niet voor alle huishoudens, want er zijn ook grootverdieners met kinderen. Maar, zoals het meest recente koopkrachtplaatje laat zien, is de situatie somber. Uiteraard alleen maar tot 2 keer modaal, de hogere inkomens blijven onzichtbaar. Daar moet verandering in komen, zie motie. Maar ‘gelukkig’ is er
nog de Quote 500, waaruit blijkt dat het vermogen van de 500 rijkste
Nederlanders weer met 1,2 miljard euro is gestegen. Terecht
dat Wijn in zijn toespraak onderstreepte dat belasting een verdelingsfunctie
heeft en invloed moet uitoefenen op gewenste inkomensverhoudingen, waarbij het
beginsel ‘de sterkste schouders moeten de zwaarste lasten dragen’ telt. Het
effect van dit regeringsbeleid is echter inkomensdenivellerend. Een
alleenstaande ouder met minimumloon gaat er 0,5% op achteruit, een alleenstaande
ouder met een modaal inkomen gaat er 1% op vooruit. Mensen met een uitkering
gaan er maar liefst 0,5 of 0,75% op vooruit, tweeverdieners met kinderen kunnen
op +1% terecht komen. In de inkomensongelijkheid is volgens de Sociale Staat van
Nederland (2003, SCP) sinds 1990 nauwelijks verandering gekomen. Dat geldt
echter niet voor het bestedingspatroon. Gezien de stijging van vaste lasten is
het vrij besteedbaar inkomen tussen hoge en lage inkomens bijzonder scheef. Het
kwartiel hoge inkomens kan 16% van hun inkomen op de spaarrekening bijschrijven,
het kwartiel lage inkomens komt jaarlijks 13% tekort. De afbladdering Twee
jaar geleden werd minister Zalm in deze zaal door de woordvoerders Financiën
vriendelijk uitgeluid. De minister reageerde daarop met ‘Ik zal deze functie
niet vrijwillig verlaten’. Hij deed dat wel, maar kwam weer terug. In Europa
lijkt minister Zalm de weg kwijt. In Nederland lijkt nu ook de ijzeren wet van
de beperkte politieke houdbaarheid op te treden. Twee termijnen, dat is mooi.
Maar de derde termijn, dat is de herfst, dan beginnen de bladeren te vallen. |