Leo Platvoet

[ Start ] [ Contact ] [ Sitemap ] [Zoeken]

 

Odyssee Reisgidsen

Monarchie & Republiek 

Herman Gorter

GroenLinks

Een Ander Nederland

Gepubliceerde artikelen

Dualisme

Zuidelijke Kaukasus

Dinsdagboek

Eerste Kamer

Raad van Europa

Emancipatiemachine

Stappen door de Nieuwe Stad

PSP

Reisverslagen

BMC

 

 

Zalm is de weg kwijt

Financiële Beschouwingen, Miljoenennota 2004

11 november 2003

Minister Zalm is de constante factor in deze kabinetten, die  sociaal-economisch gezien niet zo’n verschillend beleid voeren. Leg bijv. de miljoenennota 2000 en 2004 (zijn negende) naast elkaar en je ziet dezelfde mantra: staatsschuldreductie, vergrijzing, verhogen arbeidsparticipatie, het 3%-gebod van het stabiliteitspact. Een opmerkelijk verschil: lastenverlichting was onder Paars het populaire gezelschap. Dertig miljard is er ongericht teruggesluisd naar bedrijfsleven en particulieren, waarbij de inkomensverschillen drastisch toenamen. De collectieve sector raakte onderkoeld en de markt oververhit (het aantal grootverdieners nam toe als lemmingen, overconsumptie, aandelengekte, huizenhypotheekhype). Stelselmatig tegen gewaarschuwd door GroenLinks: stop die lastenverlichting carrousel, steek dat –structurele!- geld in versterking van de sociale en ecologische infrastructuur. 

Joop Wijn, financieel woordvoerder van de oppositionele CDA-fractie in de Tweede Kamer zei het in 2001 zo: ‘Tegelijkertijd werd, zoals ik zojuist heb geschetst, steeds meer duidelijk dat door de generieke lastenverlichting de economie door het kabinet dusdanig werd aangejaagd, dat hij werd verhit. Daar kwam bij dat naast de private rijkdom er rafels waren in de publieke sector: wachtlijsten in de zorg, achterstanden in het onderwijs, onveiligheid op straat en een dichtslibbende infrastructuur. Daar heerste relatieve armoede.’ (einde citaat)

Hebben deze minister –en zijn staatssecretaris- enig reflectief vermogen? Vinden zij nu hetzelfde terwijl ze toen zo van mening verschilden? Kunnen zij inzien dat met het inkrimpen van de belastingcapaciteit, want dat is op grote schaal gebeurd, nu een erfenis wordt neergelegd die je kunt opvangen met bezuinigen (Zalm), maar natuurlijk ook met lastenverzwaring (Wijn)?

Neo-conservatieve stokpaardjes

Nu zit dit kabinet met een –overigens conjuncturele- dip in het economische tij. In plaats van die ongebreidelde lastenverlaging van paars terug te draaien presenteert dit kabinet een onaanvaardbaar bezuinigingspakket (WW, WAO, Bijstand, gezondheidszorg, onderwijs, natuur, openbaar vervoer) van 10,9 miljard euro in 2004. Moet oplopen naar 15 miljard in 2007 waarvan meer dan 8 miljard moet worden opgehoest door ambtenaren en uitkeringsgerechtigden. Een luchtkasteel. De economische groei wordt geremd door dit beleid, de werkloosheid stijgt en het effect op het milieu zal negatief zijn. Natuurlijk er is ook wat ruimte voor nieuw beleid. Met een schamele 500 miljoen voor ‘kennis’ laat D66 zich met de gekozen burgemeester inpakken.

Over de economische noodzaak van deze bezuinigingen wordt in economenland verschillend gedacht. Velen steken de draak met dit pro-cyclische beleid, dat de economische recessie alleen maar zal verscherpen, de bestedingen zal doen teruglopen en de werkloosheid zal doen groeien, zoals ook de CPB-cijfers laten zien.

Over CPB-cijfers gesproken: dan de tegenbegroting van GroenLinks!

* biedt mensen werk in plaats van dat het aantal werklozen stijgt

* een eerlijk inkomensbeleid waarbij de lage inkomens worden ontzien en vermogende burgers een lastverzwaring krijgen

* een concreet ingevuld, duurzaam natuur- en milieu beleid

* versterking van internationale samenwerking en armoedebestrijding

* en dat alles gebaseerd op een reëel trendmatig begrotingsbeleid, zo reëel dat de beoordeling van het CPB gunstiger uitvalt voor het GroenLinks-alternatief dan voor de kabinetsplannen: 60.000 meer banen, reëele herverdeling van inkomens, bestedingsimpuls, hogere groei, toename BBP, maar ook verlaging CO2-uitstoot.

Scherp was de analyse van oud-CDA-minister Bert de Vries in het NRC die Zalm er van beschuldigde fout op fout te stapelen. De kwaal van nu (een op hol geslagen markteconomie) is totaal anders dan die van begin jaren ’80 (een op hol geslagen collectieve sector) en toch grijpt dokter Zalm naar hetzelfde recept.

De Vries schrijft wat GroenLinks in de Paarse jaren van overspoed steeds heeft gesteld: ‘De hoge structurele uitgaven hadden ook gefinancierd kunnen worden uit de klotsende extra belastingopbrengsten wegens de meevallende economische groei’. ‘In plaats daarvan werden de meevallers gebruikt voor structurele lastenverlichting. Zo werd de ene fout op de andere gestapeld’.

De conjuncturele dip wordt door dit kabinet ideologisch aangegrepen om neo-conservatieve stokpaardjes te berijden. Onder de valse vlag van ‘meedoen, meer werk, minder regels’ wordt de collectief vormgegeven verzorgingsamenleving vervangen door een private verzekeringsmaatschappij. De VVD-agenda zet de toon in dit kabinet: een zo minimaal mogelijk basispakket, daarboven op moet ieder maar bijverzekeren, eigen bijdragen, inkrimping van sociale zekerheid en ontkoppeling. Wanneer wordt de afschaffing van het minimumloon weer door de VVD als joker ingezet?

Toch is deze minister niet gekke Gerrit. Zoals in de Paarse periode  de Zalmnorm in combinatie met het behoedzame groeiscenario de miljarden meevallers produceerde, zo zullen de huidige sombere prognoses leiden tot meevallers, als de conjuncturele dip over zal gaan in groei (zoals bijv. het IMF-verwacht). Zo tegen de verkiezingen van 2007 zullen de meevallers opduiken. Wel in een schraler sociaal klimaat, met veel werklozen en een grotere inkomensongelijkheid.

Sociaal Akkoord

Wat tegen de oppositie in de Tweede Kamer vierkant werd geblokt, is  ‘weggegeven’ in de onderhandelingen over het sociaal akkoord met werkgevers en werknemers: hoe robuust is dit kabinet eigenlijk?  Wat in de Algemene Beschouwingen in de Tweede Kamer werd neergezet als absoluut noodzakelijk hervormingen om de arbeidparticipatiegraad te verhogen en het gebruik van de WAO te verminderen, is in het overleg met de bonden  en werkgevers ingeslikt. Bankdirecteur Wellink is bezorgd over de ruggengraat van het kabinet. Discussie en besluitvorming over bezuinigingen inzake VUT en pre-pensioen zijn verdaagd naar 2005/2006, koppeling tussen lonen en uitkeringen geheel hersteld (hoewel lonen op de nullijn worden gezet), partnertoets WAO-uitkering kom te vervallen, ontslagvergoeding wordt niet gekort op WW en de WAO gaat in 2007 omhoog voor de 100% WAO’ers.Een pakket dat zo’n 800 miljoen op jaarbasis gaat kosten en het EMU-saldo met 0,1/0,2% doet verslechteren. Zo zie je maar weer dat ook dit kabinet niet alleen uit preciezen bestaat.

Wat de oppositie niet lukte –een deuk(je) te slaan in de miljoenennota- , lukt wel de sociale partners. Zo zie je maar weer dat het primaat van de politiek betrekkelijk is. Evenals de vele uitlatingen van Zalm. Hij hekelde als lijsttrekker van de VVD het poldermodel, maar dit akkoord is daar toch weer een ultieme uitdrukking van. Hij zei er naar uit te zien dat de Maliebaan zou volstromen met demonstranten tegen de ingrepen in de sociale zekerheid, maar heeft als vakbondslid ongetwijfeld ‘ja’ tegen het sociaal akkoord gezegd.

Overigens zal de sociale vrede niet met dit sociaal akkoord gesloten zijn. Dat kan ook niet als je andere regeringsplannen bekijkt, zoals de plannen om de huren met ruim 3% te laten stijgen. Dit leidt, in combinatie met de bezuinigingen op de huursubsidie, tot een woonlastenstijging van 25 tot dertig euro per maand voor de huurder. Een lastenverzwaring die niet in de koopkrachtplaatjes van Zalm zit. Daardoor wordt deze lastenverzwaring niet gecompenseerd. Dat komt extra hard aan bij de huurders met een laag inkomen.

Stabiliteits- en groeipact

Het EU-stabiliteitspact staat ter discussie. Dit kabinet werpt zich onder leiding van de onverschrokken Zalm op tot de ware hoeder van dit pact. Tot de laatste strohalm –als het moet. Duitsland en Frankrijk worden de les gelezen. Afspraak is afspraak. Toch is het de vraag of dit pact eeuwigheidswaarde moet hebben. Die 3% is maar een cijfer. Het had net zo goed 2 of 8 kunnen zijn. Schrijft Verbon, hoogleraar te Tilburg, in ESB. Zeggen de adviseurs van Balkenende en Verhofstad: Bovenberg en De Grauwe. Vooral De Grauwe pakt in De Groene Amsterdammer van 1 november uit tegen de starre houding van Zalm. (‘Politici hebben een psychologisch klimaat gecreëerd waarbij in Europa mensen zijn gaan geloven dat er iets vreselijks gebeurt als we die drie procent overstijgen. Dat is toch onvoorstelbaar!.’)  Als disciplinerende overgangsmaatregel naar de EMU ongetwijfeld nuttig. Er kunnen omstandigheden zijn dat landen zich genoodzaakte zien er van af te wijken. Dat inzicht wint terrein in de EU zo blijkt uit de jongste Raad van Ministers. De politici winnen het van de boekhouders.

Ook in Europa is deze minister de weg kwijt. Hij heeft geen idee meer hoe de Europese Unie het best kan worden ingericht. Hij moppert in een spreekbeurt in Brussel op 3 november over de slappe Europese Commissie die Frankrijk en Duitsland niet tot de orde roepen. Hij vindt de grondwet te onbelangrijk om er een referendum aan te wijden. Dat had beter over de invoering van de Euro gehouden kunnen worden, maar toen dat aan de orde was, 2 jaar geleden, gaf hij niet thuis. Hij voedt de Euro-sceptici in de VVD, maar roept tegelijkertijd zijn partijgenoten op niet tegen de uitbreiding van de EU te stemmen. In de informele EcoFin-raad geeft hij zijn steun aan voorstellen die het budgetrecht en medebeslissingsrecht van de Europees Parlement onderuit halen, wat lijnrecht in strijd is met de opvatting van de regering waar hij vice-premier van is.

Ik nodig de minister dan ook uit helderheid te scheppen: steunt hij de lijn van de regering, zoals verwoord in een brief aan de Tweede Kamer: ‘Ook de positie van het Europees Parlement heeft aan kracht gewonnen, onder meer doordat het Europees Parlement volledig budgetrecht heeft gekregen en het recht van medewetgeving (‘codecisie’) aanzienlijk is uitgebreid. Dat is goed en doet recht aan de doelstelling van de Conventie de Unie democratischer te maken.’ (29213, nr 1, blz 8). Ziet hij als groot strateeg niet in dat het verstandig is om na te denken over een conjunctuurgevoeliger stabiliteitspact? Zo niet, welke nieuwe interventies bereidt hij, in stille samenwerking met Bolkestein, voor tegen Duitsland en Frankrijk?

Staatsschuld

  Stabiliteitspact, begrotingstekort: staat uiteraard in relatie met discussie over de staatsschuld. Ook hierover verschillen de economen –gelukkig- van mening. Ad Kolnaar (SER Kroonlid) noemt klagen over de huidige staatsschuld misplaatst, aflossing overbodig en bekritiseert de Haagse obsessie op dit punt. Pensioenfondsen kunnen beter beleggen in veilige staatsobligaties dan gedwongen worden de aandelenmarkt op te gaan, zoals de lessen van de laatste jaren leren. Nu moet het gekrompen vermogen gecompenseerd worden door verhoging van pensioenpremies wat een opwaartse druk op de arbeidskosten heeft.

Wat mij echter het meest irriteert aan het immer voortdurende geklets over de staatsschuld (moet omlaag, vergrijzing, kinderen opzadelen met het gat in onze hand) is het verschil met de praktijk. In 1994 bedroeg deze 167 miljard euro; daarna is deze –onder 10 jaar Zalm- op welgeteld één jaar na (2000) elk jaar gestegen tot 215 miljard in 2004. En de rentelasten dus idem dito.

Vergrijzing, ouderen langer werken

Bizar stuk in Miljoenennota over vergelijking met VS, waar de arbeidsproductiviteit niet hoger is maar wel het aantal uren dat een werknemers gemiddeld werkt. Moet de Amerikaanse rat-race het voorbeeld zijn voor Nederland? Geldt dat dan ook voor de enorme inkomensverschillen, de werkloosheid,  de misdaadcijfers, de verpauperde steden, de kansloze onderklasse, de sociale voorzieningen, de klassen-gezondheidszorg, het kiesstelsel? Die vergelijking is natuurlijk zo bizar, omdat ze in geen enkele context wordt geplaatst. Oogklepperige  pseudo-wetenschap.

Arbeidsdeelname in uren mag niet het probleem zijn: deeltijd groot goed, evenals ATV, vakantie e.d. Arbeidsproductiviteit: toenemen door vrouwen,  jongeren/migranten, jonge bijstanders en AOW’ers aan het arbeidsproces te laten. De obsessie om ouderen langer te laten werken, cq. de VUT- en pre-pensioenregelingen onaantrekkelijker te maken is, zoals elke obsessie, werkt contraproductief. Ouderen zijn minder arbeidsproductief en hebben hogere loonkosten. Bovendien werkt het in een periode van toenemende werkloosheid stagnerend voor de toetreding van jongeren, migranten en vrouwen op de arbeidsmarkt.

Arbeidsproductiviteit neemt ook toe door innovatie, kenniseconomie.Het kabinet zegt deze te willen stimuleren, maar hier worden wel de hogere inkomens verdient. Het ratjetoe aan voorstellen wat het kabinet op dit terrein doet verraadt de onmacht van een neo-conservatieve politiek om in een door hen bejubelde markteconomie hier sturend beleid op te voeren. Erkent de minister deze tegenstrijdige beleidsdoelstellingen? Welke concrete resultaten wil de regering boeken: hoeveel ouderen gaan er doorwerken, hoeveel gaat de jeugdwerkloosheid weer dalen?

Paarse belastingplan / inkomensverschillen

  Het Paarse belastingplan kon bij enkele van zijn uitgangspunten rekenen op steun van GroenLinks: vergroening, individualisering en ook het boxensysteem. Niet op zijn lastenverlichtende en inkomensdenivellerende effecten, ontzien hyptheekrenteaftrek (…) en de –te lage- en forfaitaire rendementsheffing.

Staat Zalm eigenlijk nog steeds achter de grondslagen van dit belastingplan, zoals de individualisering?

Staatssecretaris Wijn lijkt in zijn eerste publieke redevoering al meteen de bijl te leggen aan die wortel. Als je de kranten moet geloven. VVD en D66 vielen onmiddellijk over hem heen. Niet helemaal terecht. Allereerst is het belastingsysteem natuurlijk niet consequent geïndividualiseerd. Niet-werkende partners kunnen de heffingskorting claimen, zijn gratis meeverzekerd voor AWBZ, AOW en ANW en –indien de kostwinnaar onder de ziekenfondsgrens zit- het ziekenfonds. Dan is er nog de inkomensonafhankelijke kinderbijslag. Dat weet de staatssecretaris toch ook allemaal? Net zoals hij toch ook weet dat eenpersoonshuishoudens relatief voor van alles en nog wat meer betalen dan meerpersoonshuishoudens?

Het probleem is niet de ongelijke inkomensverdeling tussen alleenstaanden en meerpersoonshuishoudens, maar tussen de hoge en lagere inkomens.

Maar zijn zorg voor de inkomenspositie van veel  huishoudens deelt GroenLinks. Natuurlijk niet voor alle huishoudens, want er zijn ook grootverdieners met kinderen. Maar, zoals het meest recente koopkrachtplaatje laat zien, is de situatie somber. Uiteraard alleen maar tot 2 keer modaal, de hogere inkomens blijven onzichtbaar. Daar moet verandering in komen, zie motie.

Maar ‘gelukkig’ is er nog de Quote 500, waaruit blijkt dat het vermogen van de 500 rijkste Nederlanders weer met 1,2 miljard euro is gestegen.

Terecht dat Wijn in zijn toespraak onderstreepte dat belasting een verdelingsfunctie heeft en invloed moet uitoefenen op gewenste inkomensverhoudingen, waarbij het beginsel ‘de sterkste schouders moeten de zwaarste lasten dragen’ telt. Het effect van dit regeringsbeleid is echter inkomensdenivellerend. Een alleenstaande ouder met minimumloon gaat er 0,5% op achteruit, een alleenstaande ouder met een modaal inkomen gaat er 1% op vooruit. Mensen met een uitkering gaan er maar liefst 0,5 of 0,75% op vooruit, tweeverdieners met kinderen kunnen op +1% terecht komen. In de inkomensongelijkheid is volgens de Sociale Staat van Nederland (2003, SCP) sinds 1990 nauwelijks verandering gekomen. Dat geldt echter niet voor het bestedingspatroon. Gezien de stijging van vaste lasten is het vrij besteedbaar inkomen tussen hoge en lage inkomens bijzonder scheef. Het kwartiel hoge inkomens kan 16% van hun inkomen op de spaarrekening bijschrijven, het kwartiel lage inkomens komt jaarlijks 13% tekort. Als de lijn van Wijn de kabinetslijn is: welke verdelingsvoorstellen kunnen we dan verwachten om die scheve inkomensverhoudingen rechter te trekken?  

De afbladdering

Twee jaar geleden werd minister Zalm in deze zaal door de woordvoerders Financiën vriendelijk uitgeluid. De minister reageerde daarop met ‘Ik zal deze functie niet vrijwillig verlaten’. Hij deed dat wel, maar kwam weer terug. In Europa lijkt minister Zalm de weg kwijt. In Nederland lijkt nu ook de ijzeren wet van de beperkte politieke houdbaarheid op te treden. Twee termijnen, dat is mooi. Maar de derde termijn, dat is de herfst, dan beginnen de bladeren te vallen.