De Europese Grondwet

plenair  17 juni 2003

In de Europese Unie wordt hard gewerkt aan een grondwet voor de Unie. Er is een speciaal gezelschap parlementariërs en regeringsvertegenwoordigers aan het werk gegaan (‘De Conventie’) om een proeve van een grondwet op te stellen. Voorzitter van deze Conventie was de Franse ex-president Giscard d’Estaing. Ook Nederland werd door enkele Eerste- en Tweede Kamerleden in deze Conventie vertegenwoordigd. Op dinsdag 10 juni 2003 vond er een gezamenlijke commissievergadering van Eerste en Tweede Kamer plaats, waarin de concept-tekst werd besproken. Op 17 juni werd het debat in de Eerste Kamer voortgezet. In mijn bijdrage besteed ik aandacht aan enkele onderwerpen die nog onvoldoende uit de verf zijn gekomen en aan de meest recente ontwikkelingen, omdat de Conventie na 10 juni ook weer vergaderde en wijzigingen in de teksten heeft aangebracht. De Conventie zal het concept van de grondwet aanbieden aan de Europese Raad.

Hieronder enkele fragmenten uit mijn bijdrage.

Preambule

“De grondwet wordt voorafgegaan door een preambule. Er is vooral gesteggeld over de vraag of hier nu een verwijzing in moest komen naar de joods-christelijke wortels van de Europese beschaving. Maar veel beter zou het zijn als die hele preambule zou verdwijnen. Het is een ronkende tekst, eurocentrisch, chauvinistisch, nationalistisch, met geen enkele verwijzing naar de negatieve kanten van de Europese geschiedenis (kruistochten, inquisitie, godsdienstoorlogen, kolonialisme, slavenhandel, uitbuiting proletariaat, wereldoorlogen, holocaust, Oostblok, balkanoorlogen).”

Ik heb een motie ingediend, mede ondertekend door PvdA, SP en D66, waarin de regering wordt gevraagd zich in te spannen de preambule te schrappen. Deze motie is verworpen.

Europa en zijn burgers

“De conventie voor een Europese grondwet is ingesteld door de Europese top in de Verklaring van Laken, waar werd gesteld dat Europa voor een ‘democratische uitdaging staat’, Europa ‘nader tot de burgers moet komen’, dat de ‘democratische legitimiteit en de transparantie’ vergroot moet worden. Kortom: duidelijk, doorzichtig, doeltreffend en democratisch. Nieuwe politiek op Europees niveau. Het concept dat nu voorligt bevat ongetwijfeld een groot aantal stappen in die richting: versterking van de positie van het Europees Parlement, meer balans tussen Europese Commissie en Europese Raad, regels die de greep van de nationale parlementen op het doen en laten van hun eigen regeringen in Europees verband verstevigen. Maar de positie van de bevolking wordt afgescheept met welgeteld één artikel (46) waarin alleen enkele goede bedoelingen worden verwoord. Geen recht van referendum op Europees niveau. Te elfder ure (jl. vrijdag) is er gelukkig nog, weliswaar wat zwakke vorm, een  initiatiefrecht in de tekst ge-amendeerd. (Een miljoen burgers uit een aanzienlijk aantal lidstaten kunnen de Commissie verzoeken met een bepaald voorstel te komen.)”

De sociale en groene dimensie

“Hoewel het er lange tijd niet naar uitzag is er toch een werkgelegenheids- en sociale paragraaf in het beleidsdeel terechtgekomen. Opvallend –en teleurstellend – is dat de bepalingen een nogal grote mate van vrijblijvendheid ademen. Kern is artikel 99 waarin wordt uitgesproken dat de Unie, ter verwezenlijking van haar doelstellingen, de lidstaten ondersteunt of aanvult m.b.t. zaken als veiligheid en gezondheid werknemers, arbeidsvoorwaarden, sociale zekerheid, informatieverstrekking, medezeggenschap, sociale uitsluiting e.d.  De EU kan op deze terreinen minimumvoorschriften vaststellen via een Europese kaderwet. Ter elfder ure is, onder Britse druk, echter voor een viertal onderwerpen (sociale zekerheid, bescherming van werknemers bij ontslag, collectieve verdediging van belangen, medezeggenschap en werkgelegenheidsvoorwaarden) unanimiteit bedongen. Dat maakt het veel moeilijker om op deze cruciale rechtsposities van werknemers tot zo’n Europese kaderwet te komen. Is de regering bereid in het laatste traject van de conventie deze ‘eenparigheid van stemmen’ (art 99, lid 3) te vervangen door meerderheidsbesluit en ce-decisie van het Europees Parlement?”

Om de regering hiertoe aan te sporen heb ik een motie ingediend, mede ondertekend door de PvdA. De regering reageerde bij monde van staatssecretaris Nicolaï welwillend op de motie, die op 24 juni in stemming komt.

“Ook  ontbrak aanvankelijk elke verwijzing naar duurzaamheid en vergroening, maar dankzij actief lobbywerk en inzet van mensen als Fischer (maar ook de Nederlandse regering) zijn begrippen als duurzame ontwikkeling en milieubescherming en –verbetering in de doelstellingen van de EU opgenomen, alsmede de zogenaamde ‘externe integratie’ (doorwerking in het beleid van de EU, zonder dat dit overigens met name wordt genoemd –landbouw, mobiliteit, handel). 

Concretisering van milieubeleid, zoals strengere eisen m.b.t. de uitstoot van CO2, strengere normen m.b.t. het gebruik van chemische stoffen, regulering van vrachtverkeer, vervolg op het Klimaatverdrag na 2012. Spant de regering zich in dit soort concrete beleidsdoelstellingen alsnog in deel 3 te krijgen?”

 Recente ontwikkelingen

“Jl. vrijdag zijn er nog wijzigingen door de Europese Conventie aangebracht. Zo is expliciet vastgelegd dat de Europese Raad geen enkele wetgevingstaak uitoefent. De voorzitter van de Europese Raad blijft overeind, zij het dat hij/zij de voorzitter van de Commissie naast zich moet dulden bij de voorbereiding van de Raad Algemene Zaken. Dat zijn positieve punten evenals het al genoemde initiatiefrecht. 

Daar staat tegenover dat de voor 2,5 jaar permanente voorzitter van de Europese Raad is gehandhaafd, evenals het toerbeurtsysteem (vanaf 2009) van dertien Europese Commissarissen. De motie van de Tweede Kamer om alle lidstaten een commissaris te geven heeft de conventie niet van gedachten laten veranderen. Maar erg hard schijnt de regeringsvertegenwoordiger (De Vries) zich daar ook niet voor te hebben ingespannen. Dat is niet netjes, maar overigens betreurt GroenLinks de uitkomst niet. De Raad is er voor de lidstaten, de Commissie voor Europa.

Overigens liggen er nog andere wensen, die GroenLinks wel ondersteunt, zoals het streven naar een gekwalificeerde meerderheidsstemming i.p.v. unanimiteit. Dat geldt ook voor het begrotingsbeleid.

De vraag is wat de opstelling is van de Nederlandse regering tijdens de Europese top en de IGC. De huidige tekst, voorzover vastgesteld door de Conventie, is in vele opzichten een soms gekunsteld compromis, maar als de regeringen er aan alle kanten aan gaan trekken is de kans het grootst dat het als een kaartenhuis ineen stort en per saldo de democratische vooruitgang, die onweersproken is geboekt, er de dupe van wordt. Meer dan verwacht, maar minder dan gehoopt: dat is het voorlopige oordeel van GroenLinks.”