Algemene Politieke Beschouwingen 1993

Gemeenteraad Amsterdam    

In deze algemene beschouwingen wil Groen Links een actuele invulling geven aan een oud, maar onbedorven ideaal: solidariteit. Dit jaar had de discussie over de Noord-Zuid tegenstelling een reikwijdte van pakweg 5 kilometer. Niet onbelangrijk, maar de toekomst van de stad hangt meer af van hoe de kansen in deze stad benut worden

* om werklozen aan werk te helpen,

* om een duurzaam milieu dichterbij te brengen,

* om de kwaliteit van de woonomgeving sterk te verbeteren en

* om spanningen in deze multi-etnische metropool om te buigen tot verdraagzaamheid.

programakkoord

Een waar cliché in de gemeentepolitiek is dat het derde jaar een oogstjaar is. Ook het college ontkomt er niet aan in de missive deze open deur in te trappen, herinnert nog even aan de thematische aanpak van de inleiding van de missive van vorig jaar en borduurt voort op twee thema's: bestuurlijke vernieuwing en veiligheid. Heeft het college niet meer steken laten vallen dan alleen bij deze beide onderwerpen, waar ootmoedig wordt erkend dat er nog veel moet gebeuren? Het programakkoord is de politieke basis voor dit pluriforme college en het is nu het moment om dat 40 blz. tellende boekje opnieuw te ontdekken en tegen de hemel te houden. Een aantal punten uit het akkoord zijn uitgevoerd, in gang gezet of na discussie in de ijskast dan wel op de composthoop beland.

Het college is er in geslaagd enkele ambities en pretenties uit het programakkoord waar te maken.

* In het volkshuisvestingsbeleid wordt, ondanks de tegenwerking vanuit Den Haag, op een goede manier getracht een gedifferentieerd woningbouwprogramma te realiseren en de stadsvernieuwing op gang te houden.

* Met een fraaie kunstgreep is de begroting sluitend gehouden.

* Het kunstenbeleid heeft voor enkele jaren een goede onderbouw.

* De IJ-oeverplannen kregen na een valste start een visuele vertaling die voldoende houvast oplevert om, na bijstelling en wijzigingen op een aantal onderdelen, de institutionele beleggers tot het 'ja-woord' te verleiden.

* De stadspas wordt stelselmatig uitgebreid.

* De oosterse markt komt.

* De financiering van parkeervoorzieningen lijkt eindelijk minimaal kostendekkend geregeld.

Allemaal redenen om vóór, óm en zonodig áchter het college te gaan staan.

Voor een aantal andere onderwerpen geldt echter een oorverdovende stilte.

* Waar blijft het gemeentelijk woonlastenfonds? Het gemiddelde Amsterdamse huishouden heeft na aftrek van de vaste lasten nu al f. 150 minder te besteden dan het gemiddelde Nederlandse huishouden en als deze PvdA/CDA-regering Heerema blijft liberaliseren wordt het gat nog groter, gezien de woningverdeling in onze stad.

* Wanneer, bij wie en hoe heeft het college aangedrongen op een positief actieplan bij zich in Amsterdam vestigende bedrijven?

* Aan welke opdrachtnemers, die een goed positief-actiebeleid voeren, heeft de gemeente bij voorkeur opdrachten verleend?

* Welke programma's zijn ontwikkeld voor mensen die niet weer aan werk kunnen komen?

* Waar blijft de afspiegeling van de bevolking bij het gemeentepersoneel in alle functies?

* Wat is er terechtgekomen van het 'intensief benutten van stedebanden om de internationale positie van Amsterdam in het teken van vrede, democratie en solidariteit te versterken'? Groen Links heeft de stellige indruk dat de internationale oriëntatie van het college haast uitsluitend gericht is op de economische positie van Amsterdam en het verder versterken van de gulden.

En zo zijn er tientallen punten uit het programakkoord te noemen waar naar onze scherpzinnige waarneming niets mee is gebeurd.

de schommel als politiek draagvlak

Uit het programakkoord golfden ambities tegemoet m.b.t. werkloosheidsbestrijding, milieu en een leefbare, multi-etnische stad.

Een aantal zaken is in gang gezet, maar van een herkenbare beleidsverandering is nog geen sprake. De passages over het milieubeleid ('aanzienlijke terugdringing van de milieubelasting', 'weren woon-werk verkeer') zijn mooi in het akkoord geformuleerd, maar bij uitwerking in concreet beleid lijkt het politiek draagvlak veel op een schommel. Nu weer eens op, dan weer eens neer, maar veel verder komen we niet. Het is vooral de VVD die probeert een wippositie te verwerven om de balans ten gunste van de auto te laten uitslaan.

In het begrotingshoofdstuk 'verkeer, beheer en milieu' wordt een warme redenering opgebouwd over de Noord-Zuid verhouding, de armoe die dáár en de welvaart die hiér de oorzaak van milieuvernietiging is en de schamele conclusies in de Verklaring van Río (UNCED) waar alleen tussen de regels door iets te lezen is over een noodzakelijke herverdeling van welvaart op mondiaal niveau. Ronduit zwak is dat het college, omdat zij constateert dat hogere overheden het milieubeleid niet tot het centrale thema maken, de gemeentelijke beleidsdoelstellingen wil afzwakken vanwege de maatschappelijke realiteit. Trouwens: wat is eigenlijk het centrale thema van dit kabinet? Bestrijding werkloosheid? Een maakbare multi-etnische samenleving? De enige passies van dit in vele opzichten weinig aantrekkelijke kabinet zijn het voorkomen van kabinetscrisissen en het omlaag brengen van het financieringstekort.

Al Gore redt Ten Have

Onze inspiratie moeten we dus niet uit Den Haag halen; niet de Haagse politieke, maar juist de Amsterdamse maatschappelijke realiteit maakt het voeren van een milieubeleid, zoals het programakkoord en referendumuitslag aangeven, mogelijk. Ten Have is niet de eenzame Alders van Amsterdam, maar moet zich gesteund weten door in ieder geval die partijen die volmondig 'ja' tegen het referendum zeiden: PvdA, D66 en Groen Links. Over het stappenplan komen we nog te praten, maar de manier waarop in de begroting de uitvoering van het referendum financieel is vertaald lijkt nergens naar.

Amsterdam moet zijn nek durven uit te steken en hoeft, zeker in Europees verband, niet bang te zijn alleen te staan. Veertig steden hebben zich aangemeld bij de Europese Commissie om mee te doen aan een experiment van autoluwe/loze steden; de Commissie had al vijf steden zelf op het oog, waaronder Amsterdam. Amsterdam moet zich door dit lonken laten verleiden en onverwijld meedoen met dit Europese experiment.

Uit de VS is inmiddels ook steun in de persoon van vice-president Al Gore. In zijn 'Earth in the Balance' doet hij een groot aantal voorstellen die nog buiten de politieke, maar binnen de maatschappelijke realiteit liggen. Die politieke realiteit kan hij nu veranderen met hopelijk in zijn kielzog de Nederlandse regering, die traditiegetrouw als een windvaan reageert op elke Amerikaanse bries.

college wil water zien branden

De pas op de plaats die het college voorstelt met de inzameling van groente-fruit-tuin-afval is voor Groen Links een treurig brevet van onvermogen, onwetendheid dan wel onwil. Opmerkelijk is dat de argumenten worden gegeven in het hoofdstuk financiën. Blijkbaar is De Grave de kwade genius achter dit voorstel.

In veel wijken wordt het gft-afval al ingezameld. Een betere manier om milieu-motivatie te dempen lijkt nauwelijks mogelijk. Deelraden hebben voor 1993 plannen klaar het aantal wijken drastich uit te breiden. De pas op de plaats is voor hen een trap op de rem. Dat er geen afnemers zouden zijn is kul: particuliere composteerbedrijven dingen naar contracten met stadsdelen. Landelijke wetgeving vereist het inzamelen van gft-afval per 1-1-1994. Een kamermotie van de VVD om met deze datum te kunnen schuiven werd terecht door alle andere partijen verworven. Dat het milieurendement van gft-afval-inzameling drastisch is afgenomen wordt wel geroepen, maar niet onderbouwd. Hergebruik verdient de voorkeur boven verbranding, zeker als voor die verbranding twee keer zoveel energie nodig is als voor ander afval: gft-afval bestaat immers voor het grootste deel uit water. Een meerderheid van het college wil water zien branden in de AVI-West!

De werkelijke reden is de (te) grote capaciteit van de AVI-West, waardoor er een financiële straf staat op vermindering van de afvalberg. Een ongerijmdheid die niet geaccepteerd kan worden. Vergroting van het verzorgingsgebied en verkleining van de verbrandingscapaciteit zijn daar betere reflexen op.

Van ideaal naar knieval?

Een belangrijke opdracht die de akkoordpartijen aan zichzelf -en dus het college- hebben meegegeven is de werkloosheidsbestrijding. De preambule van de akkoordtekst begint ermee ('grote werkloosheidsproblemen'..'tweedeling Amsterdamse samenleving'); de enkele concrete passages zijn echter niet of nauwelijks uitgevoerd. De werkloosheid is sind 1990 met ruim 1% tot 66.795 gestegen; de werkgelegenheid bleef zich gunstig ontwikkelen (groei van 3%), maar kwam voor een groot deel niet ten goede aan Amsterdamse werkzoekenden. Deze tendens (met alle nadelige gevolgen van dien; toename woon-werkverkeer, diepere tweedeling) zal zich onverdroten voortzetten als er niet wordt ingegrepen. Dat geldt ook voor de 30.000 arbeidsplaatsen waar de AWF op de IJ-oever mee schermt. Er kan niet langer met twee monden gesproken worden: zorg over de werkloosheid en tegelijkertijd het wegwuiven van maatregelen die ondernemers stimuleren dan wel dwingen Amsterdamse werklozen in dienst te nemen. Wij spreken met name de PvdA aan om haar afwerende houding op dit punt te laten varen. De -hopelijk tijdelijke- terugtocht van het socialistisch ideaal hoeft toch niet te leiden tot een volledige knieval voor ondernemers in hun ongebreideld verlangen naar grond en infrastructuur. Het Amsterdamse arbeidsaanbod is in vele opzichten divers; een op maat gesneden (om)scholings- en begeleidingstraject heeft alleen perspectief als daar garanties voor werk tegenover staan.

Dat die mogelijkheden er zijn wijzen de cijfers uit: bij het arbeidsbureau staan 4982 werkzoekenden zonder baan ingeschreven als bouwvakarbeider (waaronder 25% vrouwen!). Toch is het aandeel Amsterdamse bouwvakkers op Amsterdamse bouwwerken in dertig jaar tijd gedaald van 71 naar 13%.

Onder migranten is het % werklozen beduidend hoger dan onder autochtone Nederlanders. De meest recente cijfers laten zien dat het akkoord in de Stichting van de Arbeid in vijf jaar 60.000 autochtonen aan een baan te helpen praktisch niets uithaalt. De vrijblijvendheid was reden voor D66, VVD en Groen Links om in de Tweede Kamer een initiatiefwet 'bevordering evenredige arbeidsdeelname allochtonen' in te dienen. Het zou toch te zot zijn als de collegepartijen gezamenlijk geen gemeentelijke variant op tafel kunnen leggen?

Het is teleurstellend te zien hoe weinig er van de grond komt, ook in het kader van sociale vernieuwing, als het om werkloosheidsbestrijding gaat. Amsterdam is meeslepend groots in het oppeppen van nieuwe, gewilde projecten: een nieuw sportstadion, de IJ-oeverplannen, de ontwikkeling van Westpoort: met veel hoempapa, kleurenbrochures en maquettes wordt een intensieve PR bedreven. Diezelfde ambitie en potentie moet ook doorklinken in plannen om de onderkant van deze stad op te tillen.

Programma voor de Ruimtelijke Vernieuwing

De ambitie van het college reikt grote hoogte in het initiëren van een aantal grote projecten die in veel opzichten veel vragen: Nieuw Oost, IJ-oevers, Noord-Zuidlijn enz. Ze zijn allemaal nog eens op een rij gezet in het onlangs verschenen Programma voor de Ruimtelijke Vernieuwing (PvRV).

Dit Programma kan bijdragen aan een duurzame ontwikkeling van de stad, en dan volgen er een aantal mitsen.

* Mits de gemêleerde woningproduktie meer dan nu bijdraagt aan doorstroming.

* Mits de capaciteitsuitbreiding van het openbaar vervoer parallel rijdt met terugdringing van autogebruik én autoruimte.

* Mits de werkgelegenheid ten goede komt aan voorkeursgroepen.

* Mits een uitbreiding van het compacte stadsmodel samengaat met keiharde garanties dat landelijke gebieden in het Groene Hart hun longfunctie behouden.

* Mits de sterke orientatie op de verregaande groei van Schiphol wordt losgelaten.

Het zijn dit soort voorwaarden die gesteld moeten worden, om te voorkomen dat over 50 jaar de laatste boom een zure dood sterft en dat er een -ongetwijfeld compact- volgebouwde Randstad ontstaat, waar een klein deel van de overwegend witte beroepsbevolking een goed belegde boterham verdient. Want dat is het failliete produkt van eenzijdig en kortzichtig economisch denken, dat niet gericht is op selectieve, op duurzame economische groei.

Het huidige PvRV zal die groene stofkam nog moeten ondergaan wil het een toekomstperspectief hebben dat Groen Links aanstaat. Want juist deze projecten moeten een belangrijke bijdrage leveren aan het optillen van de onderkant van de stad.

bestuurlijke vernieuwing & geloofwaardige politiek

In de missive staat het college uitgebreid stil bij de bestuurlijke vernieuwing. In één adem worden de lage opkomst en de grote electorale verschuivingen in 1990 als directe aanleiding voor het op gang brengen van bestuurlijke vernieuwing genoemd. De lage opkomst was zorgelijk, hoewel uit recent onderzoek naar enquetes over een lange reeks van jaren blijkt dat niets wijst op een toenemende afwijzing van volksvertegenwoordigers. Grote electorale verschuivingen hoeven op zich niet zorgwekkend te zijn; integendeel zoals het goed zou zijn als op landelijk niveau confessionele partijen na 80 jaar eens uit het centrum van de macht zouden worden gewipt, geldt voor Amsterdam hetzelfde m.b.t. de PvdA. De winst van D66 en Groen Links zorgden voor een klimaat, waarin een aantal oudere programmapunten van beide partijen gerealiseerd konden worden, zoals het referendum en een versterking van de positie van de gemeenteraad ten opzichte van het college.

Bestuurlijke vernieuwing is vooral gepropageerd als middel om de zo gevreesde kloof tussen bevolking en politiek te dichten. Om mensen die thuis bleven bij verkiezingen weer het stemhokje in te krijgen. Gelukkig schrijdt het inzicht voort dat die kloof niet met tovermiddelen is te dichten. Alleen het voeren van een geloofwaardig beleid, gericht op het oplossen van problemen die velen in de stad als realiteit ervaren, kan cynisme en wantrouwen wegnemen. Het terugwinnen van wegblijvers zonder aanpak van sociale problematiek werkt averechts. Niet-stemmers zijn vaker werkloos of arbeidsongeschikt, zijn somberder gestemd over hun economische situatie en vooruitzichten, sceptischer over het functioneren van de politiek en geven vaker steun aan rechts-populistisch gedachtegoed. De stemplicht in België en de groei van het Vlaamse Blok zijn wat dit betreft veelzeggend. Dat het racisme toch ook in de Amsterdamse raad al drie vertegenwoordigers heeft, is nog veelzeggender, al is het een geluk bij dit ongeluk dat het vertegenwoordigd wordt door een zuiplap, een oude mompelaar en een vaak afwezige, rauwe racist.

Groen Links vindt het belangrijk door te gaan met bestuurlijke vernieuwing als middel om de de vertegenwoordigende, parlementaire democratie te verdiepen, aan te vullen en uit te breiden, zoals het invoeren van een correctief referendum met volksinitiatief.

Veiligheid

Minstens zo belangrijk is om een sociaal, rechtvaardig beleid te voeren. Het college vindt dat gelukkig ook, waarbij het erop wijst dat effectiviteit een belangrijke voorwaarde is voor legitimiteit, voor geloofwaardigheid. Het werkt dat uit op het gebied van veiligheid, dat het college blijkbaar, in het spoor van geënqueteerde Amsterdammers, als belangrijkste probleem ervaart. Nu is enige nuance wel op zijn plaats want in dezelfde vraagstelling waar 49% beaamt dat Amsterdam een onveilige stad is, meldt 90% dat het er prettig wonen en gezellig is.

Dessalniettemin: iedereen -ook Groen Links- (h)erkent dat er een toename is van gevoelens van onveiligheid. Maar aan een samenhangend beleid ontbreekt het. De toezegging om, dwars door portefeuilles heen, met voorstellen voor concreet beleid te komen lost het college nu in met het voorstel tot een integrale aanpak van bestuurlijke criminaliteitspreventie. Voor alle duidelijkheid, daaronder wordt niet verstaan ambtelijke en politieke corruptie, maar het nemen van maatregelen om de openbare ruimte en het openbaar vervoer veilig en leefbaar te maken. Groen Links juicht die aanpak toe, maar vindt de eerste schreden wankel en onduidelijk. Temeer daar de belangrijkste elementen verleden jaar o.a. door Groen Links bij de algemene beschouwingen stevig op tafel zijn gelegd:

* een integratie van parkeerbeheer, hondenmepper, stadswacht, milieupolitie

* conducteur op alle trams en kaartcontrole op alle metrostations.

Nog steeds beschrijft het college in te zachte bewoordingen deze belangrijke maatregelen. Onduidelijk blijft in welk tempo alle trams en metrostations van conducteurs en controleurs zijn voorzien. Met de centrale beheersdienst wordt een start gemaakt, maar volstrekt onduidelijk blijft wanneer, hoe en op welke schaal, terwijl in het hoofdstuk Politie Oud-West als proefgebied wordt voorgesteld voor een stedelijk integraal veiligheidsbeleid. Die twee zaken hangen toch samen? En uitbreiding tot de probleemgebieden Oost, Binnenstad en Zuidoost is vereist om tot een geloofwaardig beleid te komen. En daarbij gaat het ook om een aspect van veiligheid dat het college ongenoemd laat: migranten die zich in toenemende mate bedreigd voelen door een groeiende onverdraagzaamheid.

Woningtoewijzing in een multi-etnische stad

Terecht stelt het college in de missive dat de woningtoewijzing zo moet functioneren dat migranten overal moeten kunnen wonen. Maar dat gebeurt nu niet. Corporaties huisvesten te weinig migranten en doen dat bij voorkeur in bepaalde complexen in bepaalde buurten. De consequentie van het B&W-standpunt is dat de woningtoewijzing zo moet worden veranderd dat per complex -en dus per buurt- een gedifferentieerd toewijzingsbeleid plaats vindt. Kunnen wij dus die voorstellen voor 1 juli 1993 tegemoet zien?

Het 'minderheden'debat wordt feller en ongenuanceerder dan ooit gevoerd. De begrijpelijke toeloop van illegalen na de Bijlmerramp op het bevolkingsregister; de uit de lucht gegrepen mededeling van Peper over 1100 Turken-in-de bijstand op één adres; de opwinding in maart over de tienduizend illegale Ghanezen van wie volgens de Amsterdamse politie de meeste criminele contacten zouden hebben: uiteindelijk bleek het een storm in een glas water. Migranten, zwarte mensen, illegalen: alles wordt op een hoop gegooid, gaat een eigen leven leiden en voedt racistische vooroordelen.

Tegenover elk vooroordeel staan tien rationele en/of humane argumenten. Volksverhuizingen en migratiestromen zijn in de geschiedenis van de mensheid meer regel dan uitzondering. Een ijzeren wet in de statistiek der criminilogie is dat verreweg de meeste misdrijven door jongeren worden gepleegd. Is het dus een wonder dat in Amsterdam, waar migrantenjongeren 50% van de jongerenpopulatie uitmaken, zij ook een evenredig deel van de criminaliteit voor hun rekening nemen? Om de Volkskrant-lezing van Enzensberger te parafraseren: het is toch de wereld op zijn kop Nederland, een van de rijkste landen ter wereld, voor te stellen als een reddingsbootje dat ten onder dreigt te gaan omdat er andere drenkelingen zich melden. Het andere beeld is toch veel juister: ontredderde mensen uit de Derde Wereld die op houten vlotten drijven voor de sluisdeuren van het bolwerk West-Europa, die met een klap door het verdrag van Maastricht worden dichtgeslagen?

Het tij begint weer te keren, na de golven van sympathie en solidariteit die de Bijlmerramp opriep. In plaats dat Tweede Kamer en regering hun verantwoordelijkheid nemen voor een zinvolle discussie over de gevolgen van de Bijlmerramp voor de ongebreidelde groei van Schiphol, de noodzaak van strenge vliegtuigkeuringen, het sluiten van de Buitenveldertbaan, het aanwijzen van vliegroutes buiten stedelijke centra, is er een georkestreerde aanval in gang gezet op illegalen. De stoppen zijn doorgeslagen, eerst bij Bolkestein, maar nu ook bij een aantal PvdA'ers. Zonder enige notie over mondiale wanverhoudingen en individueel leed worden illegalen en migranten tegen elkaar uitgespeeld in een poging de witte bevolking in de oude wijken terug te winnen.

Laten wij in Amsterdam onze eigen verantwoordelijkheid nemen. Illegalen niet uitsluiten van gezondheids- en onderwijsvoorzieningen en hen dus niet isoleren, marginaliseren, criminaliseren. Geen heksenjacht, geen razzia's op mensen die uit nood hierheen gekomen zijn in de hoop een betere toekomst voor zichzelf en hun familie te bereiken. Precies dezelfde reden waarom honderdduizenden Nederlanders na de Tweede Wereldoorlog zijn geëmigreerd.

Of 1993 een goed oogstjaar wordt voor dit college valt nu nog niet te zeggen. Solidariteit is een belangrijk bestanddeel van het noodzakelijke zaaigoed.